نمى دانم چرا هنگامى که سخن از «اخلاق» به میان مى آید بسیارى از مردم، حتى بعضى از اهل فضل و دانش، آن را یک امر مستحبى، و در حاشیه زندگى مى دانند، درحالى که غالب مشکلات فردى و اجتماعى که با آن دست به گریبان هستیم، دقیقاً و مسلماً ناشى از ضعفهاى اخلاقى مااست، مشکلات و گرفتاریها و بن بستهاى جهانى نیز درست از فقر اخلاقى جامعه ها و مخصوصاً سران بسیارى از کشورهاى جهان سرچشمه مى گیرد، و این سخن تحلیلهاى روشنى دارد که شرح آن را از حوصله این مقدمه کوتاه خارج است.

آرى اخلاق سرمایه اصلى اقوام و ملتهااست.

اخلاق کلید حل مشکلات مهم اجتماعى است.

اخلاق خمیرمایه تمدن و ستون فقرات یک زندگى اجتماعى سالم است و اخلاق بهترین وسیله انسان در سیر الهى است; به همین دلیل تا مسائل اخلاقى در جوامع انسانى حل نشود هیچ مسأله اى حل نخواهد شد.

و باز به همین دلیل «تهذیب نفوس» و «تزکیه قلوب» و «تکمیل مکارم اخلاق» به عنوان یکى از اهداف اصلى بعثت پیامبر بزرگ اسلام(صلى الله علیه وآله) در کتاب آسمانى ما قرآن و روایات اسلامى شمرده شده است، و پیشوایان اسلام و بزرگان دین قسمت عمده عمر پربرکت خود را وقف این کار کردند.

در همین راستا توفیق الهى شامل حال نگارنده شده که چند سال متوالى «ماه مبارک رمضان» درس اخلاقى از دیدگاه نهج البلاغه على(علیه السلام) یا به تعبیر دیگر درس نهج البلاغه اى در زمینه اخلاق و تقوى، در حوزه علمیه قم براى طلاب و فضلاى محترم داشته باشیم، شاید وسیله اى براى اصلاح اخلاق «خویش» و «آنها که خود را نیازمند به این امر مهم مى بینند» فراهم سازم.

این درسها که از سیماى جمهورى اسلامى نیز مرتباً پخش مى شد بحمدالله اَثر عمیقى داشت،و جمعى از رهروان راه حق را در این مسیر به حرکت درآورد، و گروهى اصرار داشتند که جمع آورى شود و به صورت کتابى درآید تا فائده آن بیشتر گردد.

توفیق این کار شامل حال فاضل محترم حجة الاسلام آقاى اکبر خادمى اصفهانى دامت تأییداته شد که مرتباً در درسها شرکت داشته و مطالب را با دقت جمع آورى مى کرد.

نامبرده به این نیز بسنده نکرد بلکه با ذوق و سلیقه ویژه خود و مطالعاتى که در کتب اخلاقى بزرگان پیشین داشت مطالب قابل ملاحظه اى بر آن افزود و به صورت پربارترى درآمد.

اینجانب به مقدارى که وقت اجازه مى داد قسمت هایى از این مجموعه را مطالعه کردم و از زحماتى که براى این کار مهم کشیده بود، خوشوقت و متشکر شدم، و با نشر آن موافقت نمودم.

در اینجا چند نکته را قابل ذکر مى دانم:

1ـ مجموعه حاضر که در دو جلد تهیه شده و هم اکنون جلد اول آن انتشار مى یابد شرح و تفسیرى است بر خطبه همّام یا خطبه متّقین (خطبه شماره 193نهج البلاغه) که جامع ترین خطب نهج البلاغه در زمینه اخلاق و تقوى است، و دقت در آن مى تواند بزرگ ترین مددکار ما در «سیر و سلوک الى الله» و «تهذیب نفس» باشد.

2ـ جالب اینکه در این خطبه شریفه یکصد و ده صفت از صفات برجسته پرهیزگاران مطابق نام على(علیه السلام) به حروف ابجد است که تجسّمى براى این صفات بود، صفاتى که هریک از دیگرى مهمتر و سازنده تر است، و هر یک از این صفات یکصد و ده گانه به طور تفصیل در این کتاب مورد بحث و بررسى قرار گرفته (27صفت در جلد اول، و 83 صفت در جلد دوم).

3ـ یقین داشته باشید هرکس بتواند این اوصاف را در خود زنده کند و به آن متخلّق گردد، نور ایمان و حقیقت بر قلب او تابنده خواهد شد، و از این سرچشمه نور و هدایت امیرمؤمنان على(علیه السلام) روح و دل او روشن خواهد گشت، و شخصیتى تازه همراه با آرامش و روحانیتى بى نظیر در وجود خود احساس خواهد کرد.

لذا مطالعه دقیق این خطبه نورانى را در زمینه صفات متقین که آئین تمام نماى اخلاق اسلامى است به همه خوانندگان گرامى و پویندگان راه تهذیب نفس مخصوصاً جوانان عزیز توصیه مى کنم. و موفقیت آنها را در به کار بستن اندرزهاى مولاى متقیان على(علیه السلام) از خدا خواهانم.

و نیز صمیمانه از آنها مى خواهم که دعا کنند نگارنده را نیز توفیق الهى یار و مددکار شود تا این راه پرافتخار را همراه شما بپوید. واللّه ولى التوفیق

قم ـ حوزه علمیه

ناصر مکارم شیرازى

آبان ماه 1370