گرچه نام مرگ براى بسیارى هول انگیز و وحشتناک است; ولى در جهان بینى اسلامى این موضوع چهره دیگرى دارد، چرا که مرگ گذرگاهى به جهان دیگر و در حقیقت یک تولد ثانوى محسوب مى شود. نوزاد به هنگام تولد سخت گریه مى کند و شاید گمان مى کند دارد از بین مى رود و نابود مى گردد، در حالى که وارد جهانى وسیع تر از شکم مادر مى شود. در عین حال گذشتن از این دروازه براى همه خوشایند نیست و تنها براى کسانى خوشایند است که زاد و توشه اى کافى همراه خود براى این سفر بزرگ فراهم کرده باشند، و به همین دلیل اگر بد کارها و مجرمها از آن وحشت کنند عجیب نیست.(1)
چنین نگرشى درباره مرگ از یک سو، به انسان قدرت جهاد، ایثار و فداکارى مى دهد و ترس از مرگ او را به ذلت، زبونى و خوارى نمى کشاند و از سوى دیگر، هشدارى است به انسانها در برابر گناهان و وسیله موثرى است براى تربیت آنها.
قرآن مجید روى این مسئله زیاد تکیه کرده و با تعبیرهاى مختلفى این روى داد مهم را که به هر حال براى تمامى افراد بدون استثناء رخ مى دهد، حقیقت آن را شکافته و گفتنى ها را گفته است.
قرآن در رابطه با مرگ آیات زیادى دارد; در اینجا به تعدادى از آنها اشاره مى کنیم. این نکته نیز قابل ذکر است که هر آیه ناظر بر یکى از ابعاد مرگ است.
1ـ «(کُلُّ نَفس ذائِقَةُ المَوتِ واِنَّما تُوَفَّونَ اُجُورَکُم یَومَ القِیَامَةِ); هر کس مزه مرگ را مى چشد، و شما پاداش خود را به طور کامل در روز قیامت خواهید گرفت».(2)
2ـ «(اَللّهُ یَتَوَفَّى الاَنفُسَ حینَ مَوتِها والَّتى لَم تَمُت فى مَنامِها فَیُمسِکُ الَّتى قَضى عَلَیهَا المَوتَ ویُرسِلُ الاُخرى اِلى اَجَل مُسَمًّى); خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض مى کند، و ارواحى را که نمرده اند نیز به هنگام خواب مى گیرد، سپس ارواح کسانى را که فرمان مرگ آنها را صادر کرده نگه مى دارد و ارواح دیگرى را که باید زنده بماند باز مى گرداند تا سرآمد معینى».(3)
3ـ «(قُل یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ المَوتِ الَّذى وُکِّلَ بِکُم ثُمَّ اِلى رَبِّکُم تُرجَعون); بگو: فرشته مرگ که بر شما مأمور شده، روح شما را مى گیرد و سپس به سوى پروردگارتان باز مى گردید.(4)
4ـ «(اَلَّذینَ تَتَوَفَاهُمْ المَلَئِکَةُ ظالِمى اَنفُسِهِم فَاَلقَوُا السَّلَمَ ما کُنّا نَعمَلُ مِن سوء بَلى اِنَّ اللّهَ عَلیمٌ بِما کُنتُم تَعمَلون); همانها که فرشتگان (قبض ارواح) روحشان را مى گیرند، در حالى که به خود ظلم کرده بودند و در این هنگام آنها تسلیم مى شوند و مى گویند: ما کار بدى انجام نمى دادیم، آرى خداوند به آنچه انجام مى دادید عالم است».(5)
5ـ «(اَلَّذینَ تَتَوَفَاهُمْ المَلَئِکَةُ طَیِّبینَ یَقولونَ سَلاَمٌ عَلَیکُمُ ادخُلوا الجَنَّةَ بِما کُنتُم تَعمَلون); همانها که فرشتگان (قبض ارواح) روحشان را مى گیرند، در حالى که پاک و پاکیزه اند و به آنها مى گویند: سلام بر شما باد وارد بهشت شوید به خاطر اعمالى که انجام مى دادید».(6)
6ـ «(قُل یَا أَیُّهَا الَّذینَ هادوا اِن زَعَمتُم اَنَّکُم اَولِیاءُ لِلّهِ مِن دُونِ النّاسِ فَتَمَنَّوُا المَوتَ اِن کُنتُم صَادِقین); بگو: اى یهودیان! اگر گمان مى کنید که شما دوستان خدا غیر از مردم هستید آرزوى مرگ کنید، اگر راست مى گویید; ولى آنها هرگز تمناى مرگ نمى کنند (به خاطر اعمالى که از پیش فرستاده اند) و خداوند ظالمان را به خوبى مى شناسد)».(7)
7ـ «(تَبَارَکَ الَّذى بِیَدِهِ المُلکُ وهُوَ عَلى کُلِّ شَىء قَدیر * اَلَّذى خَلَقَ المَوتَ والحَیوةَ لِیَبلُوَکُم اَیُّکُم اَحسَنُ عَمَلاً); پر برکت باد و زوال ناپذیر است کسى که حکومت جهان هستى به دست اوست، و بر همه چیز قادر است، همان کسى که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک بهتر عمل مى کنید، و او شکست ناپذیر و بخشنده است».(8)
8ـ «(وجاءَت سَکرَةُ المَوتِ بِالحَقِّ ذلِکَ ما کُنتَ مِنهُ تَحید); و سرانجام سکرات مرگ به حق فرا رسد (و به انسان گفته مى شود) این همان چیزى است که از آن مى گریختى».(9)
9ـ «(کَلاّ اِذا بَلَغَتِ التَّراقى * وقیلَ مَن راق * وظَنَّ اَنَّهُ الفِراق * والتَفَّتِ السّاقُ بِالسّاق * اِلى رَبِّکَ یَومَئِذ المَساق); چنین نیست، او هرگز ایمان نمى آورد تا جان به گلوگاهش رسد، و گفته شود آیا کسى هست این بیمار را از مرگ نجات دهد؟ و یقین به فراق از دنیا پیدا کند و ساق پاها (از شدت جان دادن) بهم مى پیچد. آرى، در آن روز مسیر همه به سوى (دادگاه) بزرگ پروردگار خواهد بود».(10)
10ـ «(حَتّى اِذا جاءَ اَحَدَهُمُ المَوتُ قالَ رَبِّ ارجِعون ; لَعَلّى اَعمَلُ صــلِحـًا فیما تَرَکتُ کَلاّ اِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها); (آنها هم چنان به راه غلط خود ادامه مى دهند) تا زمانى که مرگ یکى از آنان فرا رسد و مى گوید: اى پروردگار من! مرا بازگردانید، شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم. (به او مى گویند): چنین نیست، این سخنى است که او به زبان مى گوید (و اگر باز گردد برنامه اش همچون سابق است)».(11)

(1). پیام قرآن، ج 5، ص 417 به بعد.
(2). سوره آل عمران، آیه 185.
(3). سوره زمر، آیه 42.
(4). سوره سجده، آیه 11.
(5). سوره نحل، آیه 28.
(6). سوره نحل، آیه 32.
(7). سوره جمعه، آیه 6.
(8). سوره ملک، آیه 1 و 2.
(9). سوره ق، آیه 19.
(10). سوره قیامت، آیه 26 الى 30.
(11). سوره مؤمنون، آیه 99 و 100.