و آن از مستحبات مؤکد، در تمام نمازهاى واجب به ویژه در نمازهاى شبانه روزى، نمازهاى ادا، نماز صبح، مغرب و عشاء است و درباره همسایگان مسجد یا کسى که صداى اذان نماز را مى شنود و درباره فضیلت نماز جماعت و مذمت کسانى که براى نماز جماعت حاضر نمى شوند روایات زیادى وارد شده است، تا آنجا که نزدیک است این نماز به واجبات ملحق گردد.
در روایت صحیح آمده که: ثواب نماز جماعت بر نماز فرادا بیست و چهار برابر است.
و در روایت زراره آمده که، خدمت امام صادق(علیه السلام) عرض کرد: «این که مردم نقل مى کنند که نماز جماعت بر نماز فرادا بیست و پنج برابر افضل است درست است؟ آن حضرت فرمود: آرى.»
زراره عرض کرد: آیا دو نفر هم مى توانند جماعت بخوانند؟ فرمود: آرى. ماموم باید طرف راست امام جماعت بایستد.(1)
محمدبن عماره گفت: نامه اى خدمت حضرت امام رضا(علیه السلام) فرستادم و سؤال کردم که، آیا شخصى در مسجد کوفه نمازش را فرادا بخواند افضل است، یا در جاى دیگر با جماعت؟ حضرت فرمود: با جماعت افضل است. با آن که در خبر آمده که، نماز در مسجد کوفه مساوى با هزار نماز (و در بعضى از روایات مساوى با دو هزار نماز) است.
و رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در خبرى فرمود: که جبرئیل با هفتاد هزار ملائکه بعد از نمازظهر بر من وارد شدند، جبرئیل گفت: اى محمد! به راستى که پروردگارت به تو سلام فرستاده و دو هدیه به شما عطا فرموده. گفتم: آن دو هدیه چه چیز مى باشد؟ گفت: نماز شفع، وتر و نماز پنجگانه با جماعت. گفتم: در نماز جماعت چه ثوابى براى امت من هست. گفت: اى محمد! اگر نماز جماعت به وسیله دو نفر خوانده شود، خداوند براى هر یک از این دو هر رکعت، ثواب یکصد و پنجاه نماز مى نویسد و اگر سه نفر نماز جماعت را برپا کنند، خداوند براى هر یک از آنها در هر رکعت، ثواب سیصد نماز را مى نویسد و اگر چهار نفر باشند خداوند، براى هر یک از آنها در هر رکعت، ثواب یکهزار و دویست نماز را مى نویسد و اگر پنج نفر باشند خداوند، براى هر یک از آنها در هر رکعت، ثواب دو هزار و چهارصد نماز را مى نویسد و اگر شش نفر باشند خداوند، براى هر یک از آنها در هر رکعت، ثواب چهار هزار و هشتصد نماز را مى نویسد و اگر هفت نفر باشند خداوند، براى هر یک از آنها در هر رکعت ثواب نه هزار و سیصد نماز را مى نویسد و اگر هشت نفر باشند خداوند براى هر یک از آنها در هر رکعت، ثواب نوزده هزار و دویست نماز را مى نویسد و اگر نه نفر باشند، خداوند، براى هر یک از آنها در هر رکعت، ثواب سى و شش هزار و چهارصد نماز را مى نویسد و اگر ده نفر باشند خداوند، براى هر یک از آنها در هر رکعت ثواب هفتاد و دو هزار و هشتصد نماز را مى نویسد پس اگر از ده نفر تجاوز کردند، اگر تمام آسمانها کاغذ شوند، و تمام دریاها مرکب شوند، و تمام درختان قلم گردند، و تمام آدمها، جن ها و ملائکه نویسنده شوند، امکان آنکه ثواب یک رکعت آن را بنویسند ندارند.
اى محمد! یک الله اکبر که مؤمن همراه امام جماعت باشد برتر از شصت هزار حج و عمره و برتر از هفتاد هزار برابر دنیا و آنچه در آن مى باشد، و یک رکعت که مؤمن با امام جماعت بخواند برتر است از یکصد هزار مثقال طلا که در راه خدا به فقرا صدقه دهد و یک سجده که مؤمن با امام جماعت انجام دهد، برتر است از آزاد کردن یکصد برده در راه خدا و از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است که فرمود: پشت سر عالم نماز خواندن ثواب یکهزار رکعت دارد و پشت سر سیدى که عالم نباشد ثواب یکصد رکعت دارد.
مخفى نماند که هرگاه جهات فضیلت متعدد شود، ثواب نماز هم مضاعف مى شود بنابراین اگر نماز جماعت در مسجد بازار (که ثواب دوازده نماز در خانه را دارد) خوانده شود به همان مقدار مضاعف مى شود، و اگر در مسجد محله (که ثواب بیست و پنج نماز را دارد) خوانده شود به همان مقدار اضافه مى شود.
و اگر در مسجد جامع (که ثواب صد رکعت را دارد) خوانده شود، به همان مقدار مضاعف مى شود و همین گونه اگر در مسجد کوفه (که ثواب هزار نماز را دارد) به جا آورده شود به همان اندازه مضاعف مى شود و اگر در حرم حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام)(که ثواب دویست هزار نماز را دارد) خوانده شود به همان اندازه مضاعف مى شود و هرگاه پشت سر عالم یا سید جماعت خوانده شود، پس افضل است و اگر پشت سر کسى که هم عالم است و هم سید، این فضیلت بیشترى دارد و هر اندازه امام جماعت بیشتر مورد اعتماد باشد و پرهیزگارتر و عالمتر باشد، نماز فضیلت بیشترى دارد و هرگاه نمازگزارها جماعت داراى تقوا و علم باشند، ثواب نماز بیشتر مى شود و هرگاه تعداد نمازگزارها در یک جماعت بیشتر باشند، اجر آنان بیشتر مى شود.(2) و جایز نیست که نماز جماعت را از روى بى اعتنایى و سبک شمردن ترک کنند. چنان که در روایت آمده است که اگر کسى نمازش را بدون هیچ علتى در مسجد نخواند، نمازى که فرادا مى خواند ارزش ندارد و کسى که نمازش را در خانه مى خواند غیبتش جایز است و کسى که از جماعت روى گردان باشد، واجب است که مسلمانان او را غیبت کنند (شاید فقط در ترک نماز جماعت) و کسى که نماز جماعت را بدون دلیل ترک مى کند، از عدالت ساقط مى شود و واجب است که مردم از آنها دورى کنند، و هرگاه آنها را پیش حاکم مسلمین ببرند، باید آنها را بترساند و برحذر بدارد و اگر بعد از این به جماعت مسلمانان حاضر شدند (که بسیار خوب) و اگر باز هم حاضر نشدند، باید حاکم شرع خانه آنها را آتش بزند.
و در خبر دیگر آمده است که خدمت امیرالمؤمنین(علیه السلام) عرض نمودند: که چند نفرى براى نماز جماعت حاضر نمى شوند. پس حضرت خطبه اى ایراد فرمود: که عده اى حاضر نمى شوند با ما نماز جماعت بخوانند. بنابراین با ما هم غذا نشوند، چیزى نیاشامند و مشورت نکنند و از ما زن نگیرند و ما نیز از آنها زن نمى گیریم، تا آنکه حاضر شوند و در مسجد نماز جماعت بخوانند، و من زود باشد که دستور دهم خانه هایشان را بر سرشان آتش زنند تا اینکه ازاین کار دست بردارند.
بعد از این روایات، مرحوم آیت الله العظمى ـ سید محمدکاظم طباطبایى یزدى ـ صاحب کتاب «عروة الوثقى» مى فرماید: (الى غیر ذلک من الاخبار الکثیرة) غیر از این اخبار که نقل شد اخبار فراوان دیگر هم درباره نماز جماعت رسیده بنابراین، ایمان انسان اقتضا مى کند که جماعت را بدون عذر ترک نکند به
خصوص اگر بخواهد براى همیشه نماز جماعت را ترک کند; چون در روایات آمده که شیطان هیچ عبادتى را مثل نماز جماعت مانع نمى شود و براى مردم شبهه ایجاد نمى کند. گاهى انسان را در عدالت امام جماعت وسوسه مى کند و گاهى در بعضى چیزهاى دیگر; چون براى شیطانها امکان انکار فضیلت نماز جماعت نیست. و چون که فضیلت نماز جماعت از ضروریات دین اسلام است، لذا از راه هاى دیگر جلوى نماز جماعت را مى گیرد.(3)
ممکن است براى بعضى ها شنیدن این گونه روایت خیلى دشوار باشد که پیامبر(صلى الله علیه وآله)و امیرالمؤمنین(علیه السلام) در مورد آن چند نفرى که براى نماز جماعت در مسجد حاضر نمى شدند به مردم امر کردند که با آنان هم غذا نشوید، مشورت نکنید و از آنها زن نگیرید و به آنها زن ندهید و خلاصه به طور کلى معاشرت با آنها را ترک کنید تا براى نماز جماعت حاضر شوند و چنان چه باز هم حاضر نشدند، دستور مى دهیم خانه شان را آتش بزنند. حتى ممکن است بعضى بدون دلیل فورى بگویند: این روایات دروغ است.
ولى باید بدانیم که اوّل این دو روایت را یک مرجع تقلید و مجتهد جامع الشرایط در رساله عملى خود عروة الوثقى آورد و اگر سندى نداشت، یک مرجع تقلید این روایت را در رساله عملى خود نمى آورد.
در ثانى تاکنون که بیش از یکصد سال از نوشتن این رساله گذشته، عده زیادى از مراجع تقلید بعد از آن بزرگوار، بر عروة حاشیه نوشته اند مانند: حضرت آیت الله العظمى بروجردى، حضرت آیت الله العظمى حکیم، حضرت امام خمینى، حضرت آیت الله العظمى گلپایگانى و حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى و بسیارى دیگر از مراجع تقلید که، بر این رساله حاشیه زده اند و هیچ کدام از آنها به این گونه روایات ایرادى نگرفته اند.
سوم، افرادى که در زمان پیامبر و امیرالمؤمنین(علیه السلام) براى نماز جماعت در مسجد حاضر نمى شدند مى خواستند به این وسیله نبوّت پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امامت امیرالمؤمنین(علیه السلام) را انکار کنند که این خود، نسبت به پیامبر ارتداد محسوب مى شد، پس از آن که اصل اسلام را قبول کرده بودند در زمان امیرالمؤمنین(علیه السلام)مى خواستند به این وسیله در میان صفوف مسلمانان دو دستگى ایجاد کنند، لذا آن دو بزرگوار که از نیت آنها آگاه بودند آنها را تهدید کردند که، صفوف مسلمین را پراکنده نکنند.
چهارم، در زمان پیامبر و امیرالمؤمنین(علیهم السلام) تمام مردم مسلمان نمازشان را با جماعت مى خواندند و کسى نماز فرادا نمى خواند مگر این چند نفر که نیت سویى داشتند و وقتى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امیرالمؤمنین(علیه السلام)امر کردند که مسلمانان به طور کلى معاشرت با آنها را ترک کنند و مردم هم اطاعت کردند و این کار را انجام دادند، آن گروه ناچار به مسجد آمده و با مردم نماز جماعت مى خواندند. اما امروز که اکثر مردم ایران در نماز جماعت شرکت نمى کنند، نمى خواهند به دین اسلام اعتراض کنند; بلکه از روى راحت طلبى، تنبلى و یا مشغله زیاد حاضر نمى شوند در نماز جماعت شرکت نمایند.
پنجم، در زمان پیامبر و امیرالمؤمنین(علیهم السلام) تمام مسلمانها نمازشان را با جماعت مى خواندند (چنان که) گفته شد و کسانى که نماز جماعت را ترک کرده بودند، عده کمى بودند. ولى امروزه اکثر ملت ما نماز جماعت را ترک کرده اند و کسانى که نماز را به جماعت مى خوانند در مقابل آنها در اقلیت هستند. لذا اگر اهل جماعت بخواهند با آنها مبارزه منفى کنند و رابطه شان را با آنها ترک کنند هیچ اثرى ندارد.
اکنون در زمان ما هم مراجع تقلید در رساله هایشان مى فرمایند: مستحب است که اهل مسجد با کسانى که مسجد نمى آیند معاشرت نداشته باشند; ولى نه اهل مسجد به این دستور عمل مى کنند و نه اگر عمل کنند اثرى دارد. اینک فتواى چند نفر از مراجع تقلید را در این موضوع مى آورم که منشأ این فتواها همان روایاتى است که پیامبر و امیرالمؤمنین(علیهم السلام) فرمودند.
فتواى تعدادى از مراجع تقلید درباره نماز در مسجد:
در مسئله 896 ـ رساله توضیح المسائل حضرت امام خمینى(قدس سره) مى فرماید: مستحب است انسان با کسانى که در مسجد حاضر نمى شوند، غذا نخورد، در کارها با او مشورت نکند، همسایه او نشود و از او زن نگیرد و به او زن ندهد.
در مسئله 914 ـ توضیح المسائل مرحوم آیت الله العظمى فاضل لنکرانى(رضوان الله تعالى علیه) مى فرماید: مستحب است انسان با کسى که از روى بى اعتنایى در مسجد مسلمانها حاضر نمى شود رابطه دوستى برقرار نکند، با او غذا نخورد، در کارها با او مشورت نکند، همسایه او نشود، از او زن نگیرد و به او زن ندهد.
در مسئله 820 ـ توضیح المسائل حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى مى فرماید: شایسته است انسان با کسانى که از روى بى اعتنایى در مسجد مسلمانها حاضر نمى شوند رابطه دوستى برقرار نکند، با آنها غذا نخورد در کارها با آنها مشورت ننماید، از آنها زن نگیرد و به آنها زن ندهد.
در مسئله 906 ـ رساله توضیح المسائل مرحوم آیت الله العظمى آقا میرزا جواد تبریزى (رضوان الله علیه) آمده است: مستحب است انسان با کسى که در مسجد حاضر نمى شود، غذا نخورد، در کارها با او مشورت نکند، همسایه او نشود، از او زن نگیرد و به او زن ندهد.
خلاصه منشأ این فتواها همان گفتار پیامبر و امیرالمؤمنین(علیهم السلام) در زمان حکومت ایشان در کوفه است که مراجع به عنوان یک عمل مستحبى فرموده اند: رابطه خود را با کسانى که به مسجد نمى آیند قطع کنید. اما همان طور که گفته شد، مردمى که در زمان ما در نماز جماعت حاضر نمى شوند و نمى خواهند با این کار به دین اسلام اعتراض کنند، بلکه بسیارى هم آرزو مى کنند که اى کاش! موفق مى شدند و در نماز جماعت شرکت مى کردند; ولى چون راحت طلب هستند و نمى خواهند خود را به زحمت اندازند و شیطان هم سخت جلوى آنها ایستاده توفیق از آنها سلب شده است. آیا این ثوابهایى را که پیامبر و امامان(علیهم السلام) در مورد نماز جماعت در روایتها فرموده اند واقعیت ندارد؟ وقتى یک مرجع تقلید بزرگ مانند: مرحوم آیت الله العظمى سیّد محمد کاظم یزدى (اعلى الله مقامه الشریف) در رساله عملى خود عروة الوثقى مى گوید: جبرئیل گفت: اى محمد! اگر عدد جماعت از ده نفر تجاوز کرد، اگر تمام آسمانها کاغذ و تمام دریاها مرکب و تمام درختان قلم باز هم انس، جن و ملائکه نویسنده شوند نمى توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند، و باز جبرئیل مى گوید اى محمد! یک الله اکبر در نماز جماعت، از شصت هزار حج و عمره و از هفتاد هزار برابر دنیا و آنچه در آن است افضل است، و یک رکعت نماز جماعت از یکصد هزار مثقال طلا که در راه خدا صدقه مى دهد افضل است و یک سجده در نماز جماعت، از آزاد کردن یکصد بنده در راه خدا افضل است. اى مردمى که هر سال مبالغى خرج مى کنید و به حج، عمره و زیارتهاى دیگر مى روید و چون نماز جماعت کار آسانى هست باور نمى کنید که، براى یک کار به آسانى این همه ثواب به شما بدهند; ولى وقتى بزرگانى از علماى برجسته ما این روایات را از اهل بیت(علیهم السلام) نقل کرده اند باید قبول کنیم. امیدوارم که خداوند توفیق شرکت در نماز جماعت را به تمام کسانى که به حقانیت دین اسلام ایمان دارند عنایت فرماید.

 (1). اصول کافى، ج 3، ص 371.
(2). عروة الوثقى، فصل نماز جماعت و بحارالانوار، ج 88، ص 14.
(3). عروة الوثقى، ج 1، ص 762، فصل 45 و بحارالانوار، ج 88، ص 14 و سفینة البحار، ج 1، ص 176.