از هر کدام شما سؤال شود که آیا گناه خوردن مال مردم بزرگتر است یا گناه ترک نماز؟ فوراً جواب مى دهید: خوردن مال مردم. اگر سؤال شود به چه دلیل؟
مى گویید: به دلیل این که خوردن مال مردم حق الناس است و خدا نمى آمرزد; ولى ترک نماز حق الله است و خدا مى آمرزد. اما اگر سؤال شود آیا از قرآن، روایات پیامبر و اهل بیت دلیل دارید که خداوند تارک الصلاة را مى آمرزد؟ مى بینید جواب منفى است و هیچ دلیلى از قرآن و روایات وجود ندارد. قرآن به تارک الصلاة وعده عذاب مى دهد; چنان که در آیه 42 و 43 سوره مدثر مى فرماید:
«(مَا سَلَکَکُمْ فِى سَقَرَ * قَالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ); از دوزخیان سؤال مى شود، چه گناهى شما را به این جا آورده مى گویند: ما نماز نمى خوانیدم».
بنابراین قرآن بسیار واضح و روشن بیان کرده که تارک الصلاة اهل جهنم است. در میان روایات زیادى که درباره گناه تارک الصلاة آمده دو روایت را از پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امام صادق(علیه السلام) در اینجا مى آورم.
1ـ زراره از امام محمد باقر(علیه السلام) روایت کرده است، که حضرت فرمود: «لا تهاون بصلاتک فان رسول الله(صلى الله علیه وآله)قال: عند موته لیس منى من استخف بصلاته و لیس منّى من شرب مسکراً لا یرد على الحوض لا والله; اى زراره! در نمازت سستى مکن; زیرا پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) در وقت مرگش فرمود: (از من نیست کسى که نماز را سبک بشمارد و از من نیست کسى که شراب بیاشامد، و هرگز او سر حوض کوثر بر من وارد نخواهد شد، نه والله».(1)
2ـ ابوبصیر از ام حمیده همسر امام صادق(علیه السلام)روایت کرده است که امام(علیه السلام)در وقت مردن فرمود: «ان شفاعتنا لاتنال مستخفا بالصلاة; به راستى که شفاعت ما (یعنى اهل بیت) به کسى که نماز را سبک بشمارد نمى رسد».(2)
این گونه روایات فراوان است و فقط براى نمونه این دو روایت را ذکر کردیم. و نکته عجیب این است که در این روایات، اسمى از ترک نماز به طور کلى نیامده است; بلکه مى گوید: کسى که نماز را سبک بشمارد (یعنى نماز براى او چندان ارزشى نداشته باشد) البته قصد ما این نیست که گناه مال مردم خورى را گناه کوچکى بشماریم; چون همه مردم به بزرگى این گناه واقفند اما براى مقایسه میان این دو گناه، دو آیه قرآنى را ذکر مى کنیم و آن وقت مقایسه مى کنیم که کدام گناه بزرگتر است. در آیه 29 و 30 سوره نساء مى فرماید: «(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاض مِّنْکُمْ وَلاَ تَقْتُلُوا أَنفُسَکُمْ إِنَّ اللهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیماً * وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ عُدْوَاناً وَظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَاراً وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللهِ یَسِیراً); اى کسانى که ایمان آورده اید! اموال یکدیگر را به باطل (و از طریق نامشروع) نخورید، مگر این که تجارتى باشد که با رضایت شما انجام گیرد، و خودکشى نکنید که خداوند به شما مهربان است و هر کس این عمل را از روى تجاوز و ستم انجام دهد، به زودى او را در آتشى وارد خواهیم کرد و این کار براى خدا آسان است».
آیه دیگر درباره خوردن مال یتیم است، که بسیار وحشتناک است.
در آیه 10 سوره مبارکه نساء مى فرماید: «(إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْماً إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِى بُطُونِهِمْ نَاراً وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیراً); کسانى که از روى ظلم و ستم اموال یتیمان را مى خورند، (در حقیقت) تنها آتش مى خورند و به زودى به آتش سوزانى مى سوزند».
براى این که بدانیم خوردن مال یتیم از روى ظلم و ستم چه عاقبتى در پى دارد روایتى را براى شما نقل مى کنیم.
از محضر امام صادق(علیه السلام) سؤال شد، آسانترین گناه که انسان را وارد آتش مى کند کدام است؟ آن حضرت فرمود: «یک درهم مال یتیم و بعد فرمود: ما هم یتیم هستیم».
بنابراین خوردن اموال مردم، به خصوص اموال یتیمان از گناهان بزرگى است; که خداوند به کسانى که مال مردم خورى مى کنند وعده آتش داده است. فعلا این مطلب را داشته باشید تا برویم سراغ گناه بى نمازى.
اما گناه ترک عمدى نماز، حتى از خوردن مال یتیم هم بزرگتر است.
قال عبیده بن زراره: «سألت اباعبدالله(علیه السلام) عن الکبائر فقال(علیه السلام): هن فى کتاب على(علیه السلام) سبع: الکفر بالله و قتل النفس، و عقوق الوالدین، واکل الربا بعد البینه و اکل مال الیتیم ظلما، و الفرار من الزحف، و التعرب بعد الهجره قال فقلت هذا اکبر المعاصى؟ قال(علیه السلام): نعم، قلت: فاکل درهم من مال الیتیم ظلما اکبرام ترک الصلاة؟ قال(علیه السلام) ترک الصلاة قلت: فما عددت ترک الصلاة من الکبائر. فقال(علیه السلام) اى شیى اول ما قلت لک؟ قلت: الکفر. قال(علیه السلام): فان تارک الصلاة کافر (یعنى من غیر عله); عبیده بن زراره مى گوید: از حضرت امام صادق(علیه السلام)سؤال کردم گناهان بزرگ چند چیز است، آن حضرت فرمود: آنها در کتاب على(علیه السلام) هفت چیز هستند:
1ـ کفر به خدا. 2ـ کشتن یک انسان به (ناحق). 3ـ آزار پدر و مادر. 4ـ خوردن ربا، بعد از شنیدن حکم آن. 5ـ خوردن مال یتیم از روى ستم و ظلم. 6ـ فرار از جبهه جهاد با دشمن. (علیه السلام)اعرابى شدن بعد از هجرت. (این جمله توضیح زیادى دارد).
عبیده بن زراره مى گوید: گفتم آیا بزرگترین گناهان این است؟ امام فرمودند: آرى. باز عبیده مى گوید: عرض کردم خوردن یک درهم مال یتیم بزرگتر است یا ترک نماز؟ امام صادق فرمودند: ترک نماز.
راوى مى گوید: پس عرض کردم چطور شما ترک نماز را جزء اعداد گناهان کبیره ذکر نکردید؟ امام صادق فرمودند: اوّل چیزى که گفتم چه بود؟
راوى مى گوید: اوّلین گناه کبیره کفر است. امام فرمود: هر کس نماز را ترک کند کافر است; (یعنى این که ترک نماز را جزء گناهان کبیره ذکر نکردم به خاطر این که تارک الصلاة کافر است و از اوّل گفتم: کفر اوّل، گناه کبیره است».(3)
آخر این روایت آمده است (من غیر عله) (یعنى بدون جهت نماز را ترک کند).
در زیرنویس کتاب آمده است که، این جمله (من غیر عله) از امام صادق(علیه السلام)نیست; بلکه از مؤلف کتاب مرحوم کلینى است. بر فرض که این جمله از امام صادق(علیه السلام)باشد معناى آن این است که: کسى که عمداً نماز نخواند کافر است. اما اگر فراموش کرد یا خوابش برد و یا مثلا در زندان دشمن بود و نگذاشتند نماز بخواند و امثال اینها، کافر نیست.
در روایت دیگر مسعده بن صدقه مى گوید: «سئل ابوعبدالله(علیه السلام) ما بال الزانى لا تسمیه کافراً و تارک الصلاة تسمیه کافر؟ و ما الحجه فى ذالک؟ فقال(علیه السلام): لان الزانى وما اشبهه انما یفعل ذالک لمکان الشهوة لانها تغلبه، و تارک الصلاة لا یترکها الا استخفافا بها و ذالک لانک لا تجد الزانى لا یاتى المرءه الا و هو مستلذ لاتیانه ایاها قاصدا الیها، و کل من ترک الصلاة قاصدا لترکها فلیس یکون قصده لترکها للذه، فاذا نفیت اللذه وقع استخفاف و اذا وقع الاستخفاف وقع الکفر; از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) سؤال شد، چرا شما زناکار را کافر نمى دانید ولى تارک الصلاة را کافر مى شمارید؟ دلیل شما چیست؟ امام صادق(علیه السلام) فرمود: براى خاطر این است که زناکار و امثال او از روى شهوت زنا مى کند و شهوت بر او غلبه مى کند و از این عمل لذت مى برد، ولى براى کسى که نماز را ترک مى کند شهوت و لذتى در کار نیست; بلکه از روى سبک شمردن نماز، آن را ترک مى کند; این فرق میان این دو است وقتى نماز را از روى سبک شمردن ترک کرد کافر مى شود».(4)
در کتاب «علل الشرایع» شراب خوار هم بر روایت فوق اضافه شده است. در آنجا آمده مسعده بن صدقه مى گوید: خدمت امام صادق(علیه السلام) سؤال شد: «ما الفرق بین من اتى امرءه فزنابها او خمراً فشربها و بین من ترک الصلاة حتى لا یکون الزانى و شارب الخمر و مستخفا کما استخف تارک الصلاة و ما الحجه فى ذلک؟ و ما العله التى تفرق بینهما؟ قال(علیه السلام): الحجه ان کلما ادخلت نفسک فیه و لم یدعک الیه داع و لم یغلبک علیه غالب شهوه فى مثل الزنا و شرب الخمر و انت دعوت نفسک الى ترک الصلاة و لیس ثم شهوة فهو الاستخفاف بعینه فهذا فرق بینهما; از محضر امام صادق(علیه السلام)سؤال شد، که چه فرقى میان آن کس که زناکار و شراب خوار و میان کسى که نماز را ترک مى کند است؟ و چرا شما مى فرمایید آن که زنا مى کند یا شراب مى خورد حکم خدا را سبک و کوچک نشمرده است، ولى کسى که نماز نمى خواند حکم خدا را سبک شمرده است و علت فرق گذاشتن میان این دو چیست؟ امام فرمودند: «دلیل این تفاوت آن است که هر چیز که تو اراده مى کنى انجام بدهى و مانع سر راه تو نیست و تو بدون دلیل آن کار را ترک مى کنى مانند: «نماز»، این سبک شمردن حکم خداست; اما آنجا که مسئله شهوت و غلبه شهوت در میان است مانند «زنا» و «خوردن شراب» سبک شمردن حکم خدا نیست; بلکه لذت نفسانى تو را به این گناه وادار کرده و فرق میان کسى که نماز را ترک کرده و کافر محسوب مى شود با کسى که عمل زنا و شراب خوارى را انجام مى دهد در همین است».(5)
بزرگى عمل شنیع زنا و شراب خوارى
این مطلب آورده مى شود مبادا کسى از این دو روایت سوء استفاده کند و خیال کند که عمل زشت زنا یا آشامیدن شراب گناه کوچکى است; بلکه این دو گناه هم گناهان بسیار بزرگى هستند.
قرآن مى فرماید: «(وَالَّذِینَ لاَ یَدْعُونَ مَعَ اللهِ إِلَهاً آخَرَ وَلاَ یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِى حَرَّمَ اللهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَلاَ یَزْنُونَ وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَاماً * یُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَیَخْلُدْ فِیهِ مُهَاناً); و آنها کسانى هستند، که معبود دیگرى را با خدا نمى خوانند و انسانى که خدا خونش را حرام شمرده جز به حق نمى کشند، زنا نمى کنند، و هر کس چنین کند; مجازاتش را خدا خواهد داد، و چنین کسى در قیامت عذاب او مصاعف مى گردد و همیشه با خوارى، در آن خواهد بود».(6)
در اینجا گناه زنا در ردیف بت پرستى و آدم کشى (که از بزرگترین گناهان است)، آمده و وعده ماندگارى جاودان در دوزخ با ذلت و خوارى به زناکار داده شده است.

(1). اصول کافى، ج 3، ص 269.
(2). وسائل الشیعه، ج 3، ص 16.
(3). اصول کافى، ج 2، ص 278، باب الکبائر.
(4). من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 130.
(5). علل الشرایع، باب 37، ص 339.
(6). سوره فرقان، آیه 68 ـ 69.