معالجه چشم درد
معالجه با آيات قرآن
1. در حديثى معتبر مى‌خوانيم كه حضرت على عليه السلام فرمود: «هرگاه چشم كسى آزرده باشد وبا اعتقاد صحيح آية الكرسى بخواند، شفا مى‌يابد».[1]
2. در حديثى معتبر آمده است كه حضرت رضا عليه السلام فرمود: «شفاى چشم در خواندن سوره حمد و(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاس) و(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَق) وآية الكرسى وكشيدن سرمه قُسط[2] ومرو[3] وكندر است».[4]

معالجه با دعا
1. در روايتى معتبر مى‌خوانيم كه امام صادق عليه السلام به شخصى فرمود: «دوست دارى دعايى به تو بياموزم كه براى دنيا وآخرت تو سودمند باشد ودرد چشم از تو زايل كند؟» عرض كرد: آرى. فرمود: «اين دعا را همواره پس از نماز صبح وشام بخوان: اَللّهُمَّ اِنّى اَسْاَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تَجْعَلَ النُّورَ في بَصَري وَالْبَصيرَةَ فِي ديني وَاليَقينَ في قَلْبي وَالاْخْلاصَ في عَمَلي وَالسَّلامَةَ في نَفْسِى وَالسَّعَةَ في رِزْقي وَالشُّكْرَ لَکَ اَبَدآ ما اَبْقَيْتَني».[5]
2. در روايتى آمده است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله اين دعا را براى درد چشم تجويز فرمود: «اَللّهُمَّ مَتِّعْني بِسَمْعي وَبَصَري وَاجْعَلْهُمَا الْوارِثَيْنِ مِنّي وَانْصُرْني عَلى مَنْ ظَلَمَني وَاَرِني فِيهِ ثاري».[6]
3. در حديث است كه كسى خدمت امام صادق عليه السلام رسيد وچشم آن حضرت بيمارى مهمّى داشت. روز ديگر به محضرش شرفياب شد، هيچ اثرى از آن بيمارى نديد. علّت را پرسيد؟ حضرت فرمود: «اين دعا را خواندم: اَعُوذُ بِعِزَّةِ اللهِ، أَعُوذُ بِقُدْرَةِ اللهِ، اَعُوذُ بِعَظَمِةِ اللهِ، اَعُوذُ بِجَلالِ اللهِ، اَعُوذُ بِجَمالِ اللهِ، اَعُوذُ بِكَرَمِ اللهِ، اَعُوذُ بِبَهاءِ اللهِ، اَعُوذُ بِغُفرانِ اللهِ، اَعُوذُ بِحُكْمِ اللهِ، اَعُوذُ بِذِكْرِ اللهِ، اَعُوذُ بِرَسُولِ اللهِ، اَعُوذُ بِآلِ رَسُولِ اللهِ، صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَعَلَيْهِمْ، ما اَجِدُ فى عَيْني وَما اَخافُ وَاَحْذَرُ. اَللّهُمَّ رَبَّ الطَّيِّبِينَ، اَذْهِبْ ذلِکَ عَنّي، بِحَوْلِکَ وَقُدْرَتِکَ».[7]
درمان نابينايى وشب‌كورى
1. ابن شهر آشوب مى‌گويد: مردى نابينا شنيد كه اميرالمؤمنين عليه السلام چنين دعا مى‌كند: «اَللّهُمَّ اِنّي اَسْاَلُکَ يا رَبَّ الاَْرْواحِ الْفانِيَةِ وَرَبَّ الاَْجْسادِ الْبالِيَةِ، اَسْاَلُکَ بِطاعَةِ الاَْرواحِ الرَّاجِعَةِ اِلى اَجْسادِها وَبِطاعَةِ الاَْجْسادِ الْمُلْتَئِمَةِ اِلى اَعْضائِها وَبِانْشِقاقِ الْقُبُورِ عَنْ اَهْلِها وَبِدَعْوَتِکَ الصّادِقَةِ فيهِمْ وَاَخْذِکَ بِالْحَقِّ بَيْنَهُمْ، اِذا بَرَزَ الْخَلايِقُ يَنْظُرُونَ قَضاءَکَ وَيَرَوْنَ سُلْطانَکَ وَيَخافُونَ بَطْشَکَ وَيَرجُونَ رَحْمَتَکَ يَومَ لا يَنْفَعَ مالٌ ولا بَنُونٌ ويَوْمَ لا يُغْني مَوْلىً عَنْ مَوْلىً شَيْئآ. وَلا هُمْ يُنْصَرُونَ، اِلّا مَنْ رَحِمَ اللهُ اِنَّهُ هُوَ الْعَزيزُ الرَّحيمُ، اَسْاَلُکَ يا رَحْمـنُ اَنْ تَجْعَلَ النُّورَ في بَصَري وَالْيَقينَ في قَلْبي وَذِكْرَکَ بِالْلَيْلِ وَالنَّهارِ عَلى لِساني، اَبَدآ ما اَبْقَيْتَني، اِنَّکَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَديرٌ».[8] به خانه رفت، وضو ساخت ونماز گزارد، سپس اين دعا را خواند. هنگامى كه به جمله «اَنْ تَجْعَلَ النُّورَ في بَصَري» رسيد، ديده‌اش بينا شد.[9]
2. روايت شده است كسى از ضعف نور چشم كه به شب‌كورى انجاميده بود، به امام کاظم عليه السلام شكايت كرد. حضرت فرمود: «آيه (اَللَّهُ نُورُ السَّمَـوَاتِ وَالاَْرْضِ)[10] را تا آخر در ظرفى بنويس، سپس آن ظرف را با آب بشوى وآن آب
را در شيشه‌اى نگهدارى كن وبا ميل به چشم خود بكش». آن شخص مى‌گويد : كمتر از سه ميل كشيدم، بينايى‌ام برگشت.[11]
درمان چشم درد با دارو
1. از حضرت رسول صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «دمبلان (شلغم) از گياه بهشت وآويشن براى درد چشم سودمند است».[12]
2. از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «مسواك زدن، آب ريزش چشم را درمان مى‌كند وچشم را جلا مى‌دهد».[13]
3. در روايتى صحيح مى‌خوانيم كه شخصى از درد چشمش به امام صادق عليه السلام شكايت كرد. حضرت فرمود: «دارويى از جدوار[14] وكافور بساز واز هر كدام به
مقدار مساوى استفاده كن».[15]
4. نيز در حديثى فرمود: اين دارو ضعف چشم وخيالات را برطرف مى‌كند.[16]
5. در حديثى ديگر فرمود: «دهنه فرنك[17] براى زايل كردن سفيدى كه روى
چشم ظاهر مى‌شود مفيد است».[18]
6. در روايتى معتبر آمده است كه امام کاظم عليه السلام فرمود: «صبر[19] سقوطرى[20]
وكافور رباحى[21] (از هر كدام به مقدار مساوى) بسايند، سپس آن را از پارچه
ابريشم بيرون كنند وهر ماه يك مرتبه در چشم بكشند؛ اين كار دردهاى چشم وسر را مى‌كشد».[22]
7. روايت شده است كه امام حسين عليه السلام به يكى از اصحابش (كه از درد چشم رنج مى‌برد) فرمود: «هليله زرد را با هفت دانه فلفل بساى وبپز وبر چشمت بكش».[23]
8. در حديث است كه شخصى خدمت امام صادق عليه السلام رسيد واز سفيدى كه
در چشمش ظاهر شده بود ودرد دندان ومفاصل شكايت كرد. حضرت فرمود : «دو درهم فلفل ودو درهم دار فلفل ويك درهم نشادر پاكيزه صاف تهيّه كن وهر سه را خوب بساى واز پارچه ابريشم بيرون كن ودر هر چشمى سه ميل بكش وساعتى صبر كن. اين كار سفيدى روى چشم را قطع، گوشت چشم را پاك ودرد را ساكن مى‌كند. سپس چشم را با آب سرد بشوى وبعد از آن سرمه سنگ بكش».[24]
9. در حديث است كه حضرت على عليه السلام به سلمان وابوذر فرمود: «هنگامى كه چشمتان درد مى‌كند، بر پهلوى چپ نخوابيد وخرما نخوريد».[25]
10. از حضرت صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «خوردن ماهى براى درد چشم زيان دارد».[26] ودست بر چشم ماليدن بعد از شستن دست در پايان غذا،
انسان را از درد چشم حفظ مى‌كند.[27] همان‌گونه كه گرفتن ناخن وشارب در
پنجشنبه وجمعه چنين خاصيّتى دارد.[28]
11. در حديثى معتبر مى‌خوانيم كه حضرت على عليه السلام فرمود: «حضرت عيسى عليه السلام از شهرى عبور كرد ديد صورت مردم آن شهر زرد وچشمانشان كبود است. آنان از بيمارى به آن حضرت بسيار شكايت كردند. حضرت فرمود: شما گوشت را بدون آنكه بشوييد مى‌پزيد ومى‌خوريد، در حالى كه هر حيوانى كه ذبح مى‌شود جنابتى همراه اوست. آنها به فرمايش حضرت عمل كردند وبيماريشان برطرف شد».[29]
معالجه گوش
درمان گوش درد با قرآن
1. در حديثى مى‌خوانيم كه كسى از سنگينى گوش به امام صادق عليه السلام شكايت كرد. حضرت فرمود: «دست بر گوش خود بكش واين آيات را بخوان: (لَوْ أَنْزَلْنَا هَـذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَّرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَتِلْکَ الاَْمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ * هُوَ اللَّهُ الَّذِى لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ هُوَ الرَّحْمَـنُ
الرَّحِيمُ * هُوَ اللَّهُ الَّذِى لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلاَمُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ * هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الاَْسْمَاءُ الْحُسْنَى يُسَبِّحُ لَهُ مَا فِى السَّمَـوَاتِ وَالاَْرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ)».[30]
2. در حديثى ديگر آمده است كه اين آيات را بخواند: (مِنْهَا خَلَقْنَاكُمْ وَفِيهَا نُعِيدُكُمْ وَمِنْهَا نُخْرِجُكُمْ تَارَةً أُخْرَى[31] * يَوْمَئِذٍ يَتَّبِعُونَ الدَّاعِىَ لاَ عِوَجَ لَهُ وَخَشَعَتِ
الاَْصْوَاتُ لِلرَّحْمَـنِ فَلاَ تَسْمَعُ إِلاَّ هَمْسًا[32] * يَا أَرْضُ ابْلَعِى مَاءَکِ ... وَقِيلَ بُعْدًا لِّلْقَوْم الظَّالِمِينَ[33] * وَمَنْ يَتَّقِ اللهَ يَجْعَلْ لَّهُ مَخْرَجًا * وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَحْتَسِبُ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَىْءٍ قَدْرًا[34] * وَجَعَلْنَا مِنْ بَيْن أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لاَ يُبْصِرُونَ.)[35]
درمان گوش درد با داروى گياهى
1. از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «براى درد گوش هفت مرتبه آيه شريفه (كَأَنْ لَّمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِى أُذُنَيْهِ وَقْرًا[36] * إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَـئِکَ
كَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً)[37] را بر روغن ياسمن يا روغن بنفشه بخواند، سپس آن را در
گوشش بچكاند».[38]
2. در روايت ديگرى در مورد درد گوش آمده است: «يك كف كنجد پوست نكنده ويك كف خردل، هر كدام را جدا بكوبند سپس با يكديگر مخلوط كرده، روغن آن را بگيرند وروغن را در شيشه كرده، درِ شيشه را با سرپوشى آهنى ببندند وهرگاه كه بخواهند دو قطره از آن را در گوش چكانده وپنبه‌اى در گوش بگذارند واين كار را سه روز ادامه دهند تا بهبود يابد».[39]
3. در روايتى ديگر مى‌خوانيم: «سداب را با روغن زيتون بپزند وچند قطره در گوش بچكانند».[40]
4. از حضرت رسول صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «سداب براى درد گوش سودمند است».[41]
معالجه دندان
درمان دندان با قرآن
1. در حديث است كه ابوبصير از درد دندان به حضرت باقر عليه السلام شكايت كرد وگفت: شب‌ها بر اثر اين درد خواب ندارم. حضرت فرمود: «هرگاه اثر درد ظاهر شد دست را بر موضع درد بگذار وسوره حمد وتوحيد بخوان، سپس اين آيه را قرائت كن: (وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِىَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِى أَتْقَنَ كُلَّ شَىْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ)».[42]
2. از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «آنچه را كه در روايت بالا ذكر شد به همراه سوره (اِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ) بخوان».[43]
3. در روايتى[44] ديگر اين دستور براى درمان درد دندان سفارش شده است :
«سوره حمد و(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ) و(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ) و(قُلْ هُوَ اللهُ أَحَد) را بخواند، سپس بگويد: (بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ. وَلَهُ مَا سَكَنَ فِى الَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ[45] ، قُلْنَا يَا نَارُ كُونِى بَرْدًا وَسَلاَمًا عَلَى إِبْرهِيمَ * وَأَرَادُوا بِهِ كَيْدًا
فَجَعَلْنَاهُمُ الاَْخْسَرِينَ[46] ، نُودِىَ أَنْ بُورِکَ مَنْ فِى النَّارِ وَمَنْ حَوْلَهَا وَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ)[47] اَللّهُمَّ يا كافِى مِنْ كُلِّ شَىْءٍ وَلا يَكْفِي مِنْکَ شَيءٌ، اِكْفِ عَبْدَکَ وَابْنَ اَمَتِکَ،
مِنْ شَرِّ ما يَخافُ وَيَحْذَرُ وَمِنْ شَرِّ الْوَجَعِ الَّذي يَشْكُوهُ اِلَيْکَ».[48]
درمانى ديگر
1. از حضرت على عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «براى درمان درد دندان، دست را بر محلّ سجده بكش، سپس آن را بر موضع درد بمال وبگو: بِسْمِ اللهِ الشّافي وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ».[49]
2. در روايت است كه كسى از درد دندان به امام صادق عليه السلام شكايت كرد. حضرت فرمود: «دست بر دهان بگذار وبگو: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ، بِسْمِ اللهِ الَّذي لا يَضُرُّ مَعَ اِسْمِهِ داءٌ، اَعُوذُ بِكَلِماتِ اللهِ الَّتي لا يَضُرُّ مَعَها شَيْءٌ، قُدُّوسآ قُدُّوسآ قُدُّوسآ، بِاسْمِکَ يا رَبِّ الظّاهِرِ الْمُبارَکِ، الَّذي مَنْ سَئَلَکَ بِهِ اَعْطَيْتَهُ وَمَنْ دَعاکَ بِهِ اَجَبْتَهُ، اَسْئلُکَ يا اَللهُ يا اللهُ يا اللهُ، اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ النَّبِىِّ وَاَهْلِ بَيْتِهِ وَاَنْ تُعافِيَنِي مِمّا اَجِدُ فِي فَمِي وَفِي رَأسي وَفِي سَمْعي وَفِي بَصَري وفِي بَطْني وَفي ظَهْري وَفِي يَدي وَفِي رِجْلي وَفِي جَميعِ جَوارِحي كُلِّها».[50]
درمان دندان درد با دارو
1. از امام کاظم عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «براى درمان دندان درد، سعد (نوعى گياه معطّر) را بر روى آن بگذاريد».[51]
2. در حديثى ديگر فرمود: «سركه‌اى كه از شراب ساخته شده، بن دندان را محكم مى‌كند».[52]
3. در حديث است كه حمزة بن الطيّار در حالى كه از درد آه مى‌كشيد خدمت امام كاظم عليه السلام رسيد. حضرت فرمود: «تو را چه مى‌شود؟» عرض كرد: دندانم درد مى‌كند. فرمود: «حجامت كن، درمان مى‌شوى». حجامت كرد وشفا يافت. سپس حضرت فرمود: «هيچ دارويى به حجامت كردن وخوردن عسل نمى‌رسد».[53]
4. از امام کاظم عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «هر كس مبتلا به درد دهان باشد، يا خون از بن دندان‌هايش آيد، يا دندانش درد كند، يا دهانش جوشيده، يا سرخ شده باشد، يك حنظل تازه[54] كه زرد ورسيده باشد، تهيّه كند وتمامش را گِل بگيرد وسرش را سوراخ وكاردى از آن سوراخ وارد كند ومغزش را به آرامى بتراشد به گونه‌اى كه سوراخ نشود، سپس سركه تندى در آن بريزد، بعد بر روى آتش بگذارد تا بسيار بجوشد، آن‌گاه بردارد وهر زمان احتياج شد به مقدار ناخنى بردارد وبر دندان‌ها ودهان بمالد، سپس با سركه مضمضه كند وچنانچه بخواهد مى‌تواند محتويّات حنظل را در شيشه يا ظرف ديگرى خالى كند وهرگاه آبش از بين رفت مقدارى سركه به آن اضافه كند واين دارو هر چه كهنه‌تر شود مفيدتر خواهد بود».[55]

[1] . مكارم الأخلاق، ص 374.
[2] . «قُسط» بيخ گياهى است بى‌ساقه كه روى زمين مى‌خوابد وداراى برگ‌هاى پهن است وبه فارسى آن راكوشنه مى‌گويند (فرهنگ عميد).
[3] . «مرو» نوعى ماهى بزرگ است كه در درياهاى شمالى، مخصوصاً بين ارض جديد وايسلند زندگى مى‌كند.آن را در تابستان شكار مى‌كنند وگوشتش را تازه يا نمك‌سود به مصرف مى‌رسانند. از كبد آن روغنىمى‌گيرند كه معروف به روغن ماهى است ودر طب به كار مى‌رود (فرهنگ عميد).
[4] . كافى، ج 6، ص 503، ح 38.
[5] . ترجمه: «بار خدايا، به حقّى كه تو به محمّد وخاندان محمّد داده‌اى، بر محمّد وخاندانش درود فرست ودرديده‌ام نور ودر دينم بينايى وبصيرت ودر قلبم يقين ودر عملم اخلاص ودر وجودم سلامتى ودر روزى‌اموسعت وگشايش قرار ده وتا زمانى كه زنده‌ام توفيق شكرگزاريم ده». مكارم الأخلاق، ص 393.
[6] . ترجمه: «بار خدايا، از گوش وچشمم مرا بهره‌مند ساز وآنها را وارث من قرار ده وبر كسى كه به من ستمكرده يارى‌ام كن وانتقامم را از وى بگير و به من نشان ده». طبّ الأئمّه، ص 83.
[7] . ترجمه: «در مورد بيمارى چشمم وآنچه از آن بيم وخوف ووحشت دارم، به عزّت وقدرت وعظمتوجلال وجمال وكرم وبهاء وغفران وحكم وذكر خداوند ورسول خدا 9 وخاندان رسول خدا پناهمى‌برم. پروردگارا، اى خداى پاكان، به حول وقوّتت اين ناراحتى را از من زايل كن». مكارم الأخلاق،ص405.
[8] . ترجمه: «بار خدايا، از تو مى‌خواهم اى پروردگار جهان فانى وپروردگار جسدهاى فرسوده، از تو مى‌خواهمبه اطاعت روح‌ها در بازگشت به جسدهايشان وبه طاعت جسدهاى به هم پيوند خورده وشكافته شدن قبرهااز اهل آن وبه دعوت راستين تو در مورد آنان وگرفتن تو آنان را به حقّ آن هنگام كه خلايق از قبور خارجمى‌شوند و منتظر حكم تو هستند و حاكميّت تو را مى‌بينند واز مجازات تو مى‌ترسند وبه رحمت تواميدوارند. روزى كه مال وفرزندان سودى نمى‌رسانند وروزى كه هيچ‌كس ديگرى را بى‌نياز نمى‌كند وآنانيارى نمى‌شوند، مگر آن كس كه خداوند به او رحم كند. او عزيز ورحيم است. اى رحمان، از تو مى‌خواهم كهدر ديده‌ام نور ودر قلبم يقين قرار دهى وتا زنده‌ام ذكر ويادت را شب وروز بر زبانم جارى سازى، زيرا تو برهر چيزى توانايى».
[9] . مناقب ابن شهر آشوب، ج 2، ص 287.
[10] . سوره نور، آيه 35.
[11] . مكارم الأخلاق، ص 375.
[12] . كافى، ج 6، ص 370؛ بحارالأنوار، ج 62، ص 145.
[13] . كافى، ج 6، ص 496، ح 7.
[14] . «جدوار» ريشه گياهى است كه در كوه‌هاى تبّت وهند مى‌رويد ودر بعضى نواحى خراسان هم يافتمى‌شود. طعمش تلخ ودر طبّ قديم براى از بين بردن سم به كار مى‌رفته است (فرهنگ عميد).
[15] . كافى، ج 8، ص 383، ح 80.
[16] . همان، ح 81.
[17] . «فرنك» قطره‌هاى سفيدى است كه از كوهى در نزديكى طنجه يا طبنة آفريقا مى‌ريزد وبراى سفيدىچشم خوب است ومعروف به دهنه فرهنگ است. ر.ك : كافى، ج 8، ص 383، ح 582.
[18] . كافى، ج 8، ص 383، ح 582.
[19] . «صَبِر» شيره يا صمغ گياهى است به رنگ زرد، طعمش تلخ ودر فارسى به آن صَبْر زرد مى‌گويند. الوا همگفته‌اند. گياه آن از نوع زنبق وداراى برگ‌هايى پهن وتيغ‌دار است ودر وسط آن ساقه بلندى مى‌رويدوگل‌هايش در سر ساقه قرار دارد (فرهنگ عميد).
[20] . «سقوطرى» يا «اسقطرى» جزيره‌اى است در درياى هند كه در سمت راست شهر جايى از شهرهاى زنج قراردارد (كافى، ج 8، ص 386، پاورقى حديث 83).
[21] . «رَباح» سود، فايده ونيز به معناى خمر، مى ونام شهرى است كه از آنجا كافور خوب مى‌آورده‌اند «كافوررباحى» (فرهنگ عميد).
[22] . كافى، ج 8، ص 383، ح 583.
[23] . طبّ الأئمّه، ص 86.
[24] . طبّ الأئمّه، ص 87.
[25] . همان، ص 85.
[26] . همان، ص 84؛ كافى، ج 6، ص 324، ح 8 و9.
[27] . كشف الغمّه، ج 2، ص 699؛ بحارالأنوار، ج 62، ص 148، ح 19.
[28] . كافى، ج 6، ص 498، ح 14؛ كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 74، ح 311 و312.
[29] . علل الشرايع، ج 2، ص 575، باب 377، ح 1.
[30] . ترجمه: «اگر اين قرآن را بر كوهى نازل مى‌كرديم، مى‌ديدى كه در برابر آن خاشع مى‌شود واز خوف خدامى‌شكافد. اينها مثال‌هايى است كه براى مردم مى‌زنيم، شايد در آن بينديشند. واو خدايى است كه معبودىجز او نيست، داناى آشكار ونهان است، او رحمان ورحيم است. او خدايى است كه معبودى جز او نيست،حاكم ومالك اصلى اوست، از هر عيب منزّه است، به كسى ستم نمى‌كند، امنيّت‌بخش است، مراقب همه چيزاست، قدرتمندى شكست‌ناپذير كه با اراده نافذ خود هر امرى را اصلاح مى‌كند وشايسته عظمت است ؛خداوند منزّه است از آنچه شريك براى او قرار مى‌دهند. او خداوندى است خالق، آفريننده‌اى بى‌سابقه،وصورتگرى (بى‌نظير)؛ براى او نام‌هاى نيك است ؛ آنچه در آسمان‌ها وزمين است تسبيح او مى‌گويند واوعزيز وحكيم است». (سوره حشر، آيات 21 ـ 24) طبّ الأئمّه، ص 23.
[31] . ترجمه: «ما شما را از آن ]= زمين[ آفريديم ؛ ودر آن بازمى‌گردانيم ؛ وبار ديگر (در قيامت) شما را از آنبيرون مى‌آوريم». سوره طه، آيه 55.
[32] . ترجمه: «در آن روز، همه از دعوت‌كننده الهى پيروى كرده وقدرت بر مخالفت او نخواهند داشت (وهمگىاز قبرها برمى‌خيزند) وهمه صداها در برابر (عظمت) خداوند رحمان خاضع مى‌شود؛ وجز صداى آهستهچيزى نمى‌شنوى». سوره طه، آيه 108.
[33] . ترجمه: «اى زمين، آبت را فرو بر... وگفته شد: «قوم ستمگر از رحمت خدا دور باد». سوره هود، آيه 44.
[34] . سوره طلاق، آيه 2 و3، ترجمه: «وهر كس تقواى الهى پيشه كند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى‌كند،واو را از جايى كه گمان ندارد روزى مى‌دهد، وهر كس بر خدا توكّل كند، كفايت امرش را مى‌كند؛ خداوندفرمان خود را به انجام مى‌رساند، وخدا براى هر چيزى اندازه‌اى قرار داده است».
[35] . ترجمه: «ودر پيش روى آنها سدّى قرار داديم ودر پشت سرشان سدّى وچشمانشان را پوشانده‌ايم ولذانمى‌بينند». مكارم الأخلاق، ص 377، ح 9.
[36] . ترجمه: «گويى آن را نشنيده است ؛ گويى اصلاً گوش‌هايش سنگين است». سوره لقمان، آيه 7.
[37] . ترجمه: «گوش و چشم و دل، همه مسؤولند». سوره اسراء، آيه 36.
[38] . مكارم الأخلاق، ص 375.
[39] . طبّ الأئمّه، ص 22.
[40] . همان، ص 73.
[41] . محاسن، ص 515، ح 708.
[42] . ترجمه: «كوه‌ها را مى‌بينى وآنها را ساكن وجامد مى‌پندارى، در حالى كه مانند ابر در حركت‌اند؛ اين صنعوآفرينش خداوندى است كه همه چيز را متقن آفريده ؛ به يقين او از كارهايى كه شما انجام مى‌دهيد آگاهاست». (سوره نمل، آيه 88) طبّ الأئمّه، ص 24.
[43] . طبّ الأئمّه، ص 24.
[44] . همان، ص 25.
[45] . ترجمه: «به نام خداوند بخشنده مهربان. براى اوست آنچه در شب وروز قرار داد؛ واو شنوا وداناست».سوره انعام، آيه 13.
[46] . ترجمه: «گفتيم: «اى آتش، بر ابراهيم سرد وسالم باش. آنها مى‌خواستند ابراهيم را با اين نقشه نابود كنند؛ولى ما آنها را زيانكارترين مردم قرار داديم». سوره انبياء، آيات 68 و69.
[47] . ترجمه: «مبارك باد آن كس كه در آتش است وكسى كه در اطراف آن است. ]= فرشتگان وموسى[ ومنزّهاست خداوندى كه پروردگار جهانيان است». سوره نمل، آيه 8.
[48] . ترجمه: «بار خدايا، اى كه از هر چيزى بى‌نيازى وهيچ چيز از تو بى‌نياز نيست. از بنده‌ات وفرزند كنيز خودشرّ آنچه را كه مى‌هراسد وشرّ دردى را كه به تو شكايت مى‌كند بازدار».
[49] . ترجمه: «به نام خداى شفادهنده، هيچ پناه و نيرويى جز از ناحيه خداوند بلندمرتبه وبزرگ نيست». طبّالأئمّه، ص 24.
[50] . ترجمه: «به نام خداوند بخشنده مهربان. به نام خدايى كه با نام او هيچ بيماريى ضرر نمى‌رساند، پناه مى‌برمبه كلمات خداوند كه با وجود آنها هيچ چيز ضرر نمى‌رساند وخدايا! تو پاك هستى، پاك هستى، پاك هستى.اى پروردگار، به نام ظاهر ومقدّس ومباركت كه هر كس به آن تو را بخواند به او عطا مى‌كنى وهر كس دعا كنداو را اجابت مى‌كنى. از تو مى‌خواهم اى الله، اى الله، اى الله كه بر محمّد وخاندانش درود فرستى ومرا ازدردهايى كه در دهانم وسرم وگوشم وديده‌ام وشكمم وپشتم ودستم وپايم وهمه اعضا وجوارح بدنممى‌يابم، عافيت بخشى». طبّ الأئمّه، ص 23.
[51] . كافى، ج 6، ص 379، ح 6.
[52] . طبّ الأئمّه، ص 24.
[53] . كافى، ج 8، ص 168، ح 231.
[54] . «حَنظَل» ميوه‌اى است به شكل هندوانه بسيار كوچك، طعمش تلخ، گياه آن نيز شبيه بوته هندوانه است.ودر جاهاى خشك وخنك مى‌رويد. در فارسى هندوانه ابوجهل وخربزه ابوجهل وخربزه روباه وكبستوكبسته وكبستو وكوشت وشرنگ هم گفته شده است (فرهنگ عميد).
[55] . كافى، ج 8، ص 168، ح 232.