مسأله «تقدیر» (اندازه گیرى) و هدایت عمومى موجودات که در آیات فوق از مظاهر ربوبیت پروردگار شمرده شده، از مسائلى است که هر قدر زمان بر آن بگذرد و علم و دانش بشر پیشرفت کند، حقایق بیشترى از آن بروز مى کند.
اکتشافات علمى به ما امکان مى دهد: چهره هاى تازه، شگفت آور و شوق انگیزترى از این تقدیر و هدایت را در تمام ذرات جهان بنگریم.
بعضى از مفسران در اینجا با استناد به نوشته هاى دانشمند معروف «کریسى موریسن» در کتاب «راز آفرینش انسان»، نمونه هائى از این راز بزرگ را در مورد هدایت حیوانات و انواع مختلف جانداران آورده است، که ذیلاً به قسمتى از آن با مختصر تغییر و تکمیل اشاره مى شود:
1 ـ پرندگان مهاجر، که گاهى در سال هزاران کیلومتر راه بر فراز اقیانوس ها و جنگل ها و بیابان ها مى پیمایند، هرگز آشیانه خود را گم نمى کنند، و بعد از بازگشت درست به وطن اصلى باز مى گردند، و همچنین زنبوران عسل هر قدر از کندوى خود دور شوند، و باد آنها را این طرف و آن طرف ببرد، باز دقیقاً به آشیانه خود بر مى گردند، در حالى که انسان براى بازگشت به وطن احتیاج به نشانه ها و آدرس هاى دقیق و راهنما دارد.
2 ـ حشرات، چشم هاى میکروسکوپى (ذره بین) دارند که ساختمان و قدرت دید آن انسان را به حیرت وا مى دارد، در حالى که بازهاى شکارى داراى چشم هاى تلسکوپى (دوربین) هستند.
3 ـ انسان، براى پیدا کردن راه خویش در شب، باید از منبع نور استفاده کند، ولى بسیارى از پرندگان در نهایت ظلمت و تاریکى شب، اهداف خود را مى بینند، و این از طریق چشمانى است که در برابر اشعه «مادون قرمز» حساسیت دارد، و همچنین دستگاه رادار مانندى است که در وجود بعضى از آنها به ودیعه گذاشته شده است.
4 ـ سگ ها، به خاطر داشتن شامه اضافى مى توانند هر حیوانى که در مسیر آنها باشد را از طریق بو بشناسند، در حالى که انسان حتى با وسائلى که در دست دارد قادر به چنین مطلبى نیست.
5 ـ تمام حیوانات، صداهائى را که شدت ارتعاش آن بیرون از قدرت سامعه ما است درک مى کنند، و شنوائى آنها به مراتب از شنوائى ما دقیق تر است، هر چند انسان توانسته است این مطلب را با وسائل و ابزار علمى جبران کند، و صداى بال مگسى را که چندین کیلومتر از او دور است آن چنان بشنود که گوئى روى لاله گوش او قرار گرفته! و شاید این تفاوت قدرتى را که خداوند میان انسان و حیوان قائل شده، به خاطر همین است که انسان از طریق علم و عقل، قادر بر جبران ضعف هایش مى باشد، ولى حیوانات چنین نیستند.
6 ـ نوعى ماهى کوچک است که سال ها در دریا زندگى مى کند، سپس براى تخم ریزى به همان نهرى که در آن متولد شده است باز مى گردد، و بر ضد امواج پیش مى رود، موطن اصلى را که مناسب پرورش او است، بعد از سال ها در فاصله دوردستى پیدا مى کند!
7 ـ و از این عجیب تر، داستان بعضى از حیوانات آبى است که آنها عکس این مسیر را طى مى کنند.

* * *