این سوره، در «مکّه» نازل شده و داراى 19 آیه است
محتواى سوره أعلى
این سوره، در حقیقت از دو بخش تشکیل یافته: بخشى که در آن روى سخن به شخص پیامبر(صلى الله علیه وآله) است و دستوراتى را در زمینه تسبیح پروردگار، و اداى رسالت، به او مى دهد، و اوصاف هفتگانه اى از خداوند بزرگ در این رابطه مى شمرد.
و بخش دیگرى که از مؤمنان خاشع، و کافران شقى، سخن به میان مى آورد، و عوامل سعادت و شقاوت این دو گروه را به طور فشرده در این بخش بیان مى کند.
و در پایان سوره، اعلام مى دارد: این مطالب تنها در قرآن مجید نیامده است، بلکه حقایقى است که در کتب و صحف پیشین، صحف «ابراهیم و موسى»، نیز بر آن تأکید شده است.
* * *
فضیلت تلاوت این سوره
در فضیلت تلاوت این سوره روایات فراوانى رسیده:
از جمله در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: مَنْ قَرَأَها أَعْطاهُ اللّهُ عَشْرَ حَسَنات بِعَدَدِ کُلِّ حَرْف أَنْزَلَ اللّهُ عَلى إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ مُحَمَّد (صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِم): «هر کسى سوره اعلى را بخواند، خداوند به عدد هر حرفى که بر ابراهیم(علیه السلام) و موسى(علیه السلام)و محمّد(صلى الله علیه وآله) نازل کرده، ده حسنه به او عطا مى فرماید».(1)
و در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: مَنْ قَرَأَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الاْ َعْلىْ فِی فَرائِضِهِ أَوْ نَوافِلِهِ قِیلَ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أُدْخُلِ الْجَنَّةَ مِنْ أَیِّ أَبْوابِ الْجَنَّةِ شِئْتَ إِنْ شاءَ اللّهُ!: «کسى که سوره اعلى را در فرائض یا نوافل خود بخواند، روز قیامت به او گفته مى شود: از هر یک از درهاى بهشت مى خواهى وارد شو، ان شاء اللّه».(2)
در روایات متعددى نیز آمده است: هنگامى که پیغمبر(صلى الله علیه وآله) یا ائمه هدى(علیهم السلام)آیه «سَبِّحِ اسْمِ رِبِّکَ الأَعْلى» را مى خواندند، بعد از آن به این دستور عمل کرده مى فرمودند: «سُبْحانَ رَبِّىَ الأَعْلىْ».(3)
و در روایت دیگرى آمده: یکى از یاران على(علیه السلام) مى گوید: بیست شب پشت سر آن حضرت نماز خواندم، جز سوره «سَبِّحِ اسْمِ رِبِّکَ الأَعْلى» را در نماز نمى خواند، و مى فرمود: اگر مى دانستید چه برکاتى در آن است، هر یک از شما در هر روز ده بار آن را تلاوت مى کردید، و هر کس آن را بخواند گوئى کتب و صحف موسى و ابراهیم(علیهم السلام) را تلاوت کرده است».(4)
خلاصه، از مجموعه روایاتى که در این زمینه رسیده استفاده مى شود: این سوره از اهمیت خاصى برخوردار است، تا آنجا که در حدیثى از على(علیه السلام)مى خوانیم: این سوره محبوب پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) بود: «کانَ رَسُولُ اللّهِ(صلى الله علیه وآله) یُحِبُّ هذِهِ السُّورَةَ سَبِّحِ اسْمِ رِبِّکَ الأَعْلى».(5)
در این که: آیا این سوره در «مکّه» نازل شده یا در «مدینه»؟ در میان مفسران گفتگو است: مشهور آن است که: این سوره در «مکّه» نازل شده است، در حالى که بعضى معتقدند: «مدنى» است.
علامه «طباطبائى» (رحمة اللّه علیه) ترجیح مى دهد: قسمت اول سوره «مکّى» باشد، و ذیل سوره «مدنى»; چرا که در آن سخن از نماز و زکات است، و طبق تفسیرى که از ائمه اهل بیت(علیهم السلام) رسیده، منظور «نماز عید فطر» و «زکات فطره» است، و مى دانیم روزه ماه مبارک و نماز عید و زکات فطره در «مدینه» نازل شده است.(6)
ولى، این احتمال وجود دارد که: دستور به نماز و زکات در بخش آخر این سوره، یک دستور عام باشد، هر چند نماز عید فطر و زکات فطره، یکى از مصادیق روشن آن محسوب مى شود، و مى دانیم: تفسیر به مصداق روشن، در روایات اهل بیت(علیهم السلام) بسیار فراوان است.
بنابراین، نظر مشهور که مى گویند: تمام سوره «مکّى» است بعید به نظر نمى رسد، به خصوص این که آیات آغاز و پایان سوره کاملاً از نظر مقاطع حروف هماهنگ است، و مشکل بتوان گفت قسمتى در «مکّه» و قسمتى در «مدینه» نازل شده، در روایتى نیز آمده است: هر گروهى از مسلمانان وارد «مدینه» مى شدند این سوره را براى مردم «مدینه» مى خواندند.(7)
و این احتمال که فقط صدر آن خوانده مى شد، و ذیل آن در «مدینه» نازل شده بسیار بعید است.
* * *
1و 2 و 3 ـ تفسیر «نور الثقلین»، جلد 5، صفحه 533.
4 ـ تفسیر «نور الثقلین»، جلد 5، صفحه 544.
5 ـ «مجمع البیان»، جلد 10، صفحه 472.
6 ـ «المیزان»، جلد 20، صفحه 386.
7 ـ تفسیر «درّ المنثور»، جلد 6، صفحه 337 ـ این حدیث مفصل است که ما به مفهوم اجمالى آن اشاره کردیم.
