در آیات قرآن مجید، کراراً از کم فروشى نکوهش شده، گاه در داستان «شعیب»(علیه السلام) در آنجا که قوم را مخاطب ساخته، مى گوید: أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ لاتَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ * وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ * وَ لاتَبْخَسُوا النّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لاتَعْثَوْا فِی الْاَرْضِ مُفْسِدِینَ: «حق پیمانه را ادا کنید، و دیگران را به خسارت میفکنید * با ترازوى صحیح وزن کنید * و حق مردم را کم نگذارید، و در زمین فساد نکنید».(1)
و به این ترتیب، کم فروشى و ترک عدالت، به هنگام پیمانه و وزن را در ردیف فساد در زمین شمرده است، و این خود دلیلى به ابعاد مفاسد اجتماعى این این کار است.
و نیز در آیات 7 و 8 سوره «الرحمن» رعایت عدالت در وزن را هم ردیف عدالت در نظام آفرینش در عالم جهان هستى قرار داده، مى فرماید: وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمِیزانَ * أَلاّ تَطْغَوْا فِی الْمِیزانِ: «خداوند آسمان را برافراشت و میزان و حساب در همه چیز گذاشت * تا شما در وزن و حساب طغیان نکنید».
اشاره به این که: مسأله رعایت عدل در سنجش، مسأله کوچک و کم اهمیتى نیست، بلکه در حقیقت جزئى از اصل عدالت و نظم کلى حاکم بر سراسر عالم هستى است.
و به همین دلیل، پیشوایان بزرگ اسلام به این مسأله اهمیت فراوانى مى دادند ، تا آنجا که در روایت معروف «اصبغ بن نباته» آمده است: از على(علیه السلام)شنیدم که بر فراز منبر مى فرمود: یَا مَعْشَرَ التُّجّارِ! الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ...: «اى گروه تجار! اول، فقه بیاموزید، و سپس تجارت کنید» و این سخن را امام(علیه السلام) سه بار تکرار فرمود... و در پایان این کلام فرمود: التّاجِرُ فاجِرٌ، وَ الْفاجِرُ فِی النّارِ، إِلاّ مَنْ أَخَذَ الْحَقَّ وَ أَعْطَى الْحَقَّ: «تاجر فاجر است و فاجر در دوزخ، مگر آنها که به مقدار حق خویش از مردم بگیرند و حق مردم را بپردازند».(2)
و در حدیث دیگرى از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است: «هنگامى که امیر مؤمنان على(علیه السلام) در کوفه بود، همه روز صبح در بازارهاى کوفه مى آمد، بازار به بازار مى گشت و تازیانه اى (براى مجازات متخلفان) بر دوش داشت، در وسط هر بازار مى ایستاد و صدا مى زد: «اى گروه تجار! از خدا بترسید»!
هنگامى که بانگ على(علیه السلام)را مى شنیدند هر چه در دست داشتند بر زمین گذاشته و با تمام دل به سخنانش گوش فرا مى دادند، سپس مى فرمود: قَدِّمُوا الْاِسْتِخارَةَ وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَةِ، وَ اقْتَرِبُوا مِنَ الْمُبْتاعِینَ، وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ، وَ تَناهَوْا عَنِ الْیَمِینِ، وَ جانِبُوا الْکَذِبَ، وَ تَجافَوْا عَنِ الظُّلْمِ وَ أَنْصِفُوا الْمَظْلُومِینَ، وَ لاتَقْرَبُوا الرِّبا، وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزَانَ، وَ لاتَبْخَسُوا النّاسَ أَشْیائَهُمْ وَ لاتَعْثَوْا فِی الْاَرْضِ مُفْسِدِینَ:
«بیش از هر چیز از خداوند خیر بخواهید، و با آسان گرفتن کار بر مردم برکت بجوئید، و به خریداران نزدیک شوید، حلم را زینت خود قرار دهید، از سوگند بپرهیزید، از دروغ اجتناب کنید، از ظلم خوددارى نمائید، و حق مظلومان را بگیرید، (و در مورد آنها انصاف به خرج دهید) به ربا نزدیک نشوید، پیمانه و وزن را به طور کامل وفا کنید، و از اشیاء مردم کم نگذارید، و در زمین فساد نکنید»!
و به این ترتیب، در بازارهاى «کوفه» گردش مى کرد، سپس به «دار الإماره» باز مى گشت و براى دادخواهى مردم مى نشست.(3)
و نیز، همان گونه که در شأن نزول آیات نیز آمده، پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله)مى فرماید: «هر گروهى کم فروشى کنند، خداوند زراعت آنها را از آنها مى گیرد، و گرفتار قحطى مى شوند»!
از مجموع آنچه در بالا گفته شد، استفاده مى شود: یکى از عوامل مهم نابودى و عذاب بعضى از اقوام گذشته، مسأله کم فروشى بوده است، که موجب به هم خوردن نظام اقتصادى آنها، و نزول عذاب الهى شده.
حتى در روایات اسلامى در آداب تجارت آمده است: مؤمنان بهتر است به هنگام پیمانه و وزن کمى بیشتر بدهند، و به هنگام گرفتن حق خود، کمى کمتر بگیرند (درست بر عکس کار کسانى که در آیات فوق به آنها اشاره شده است که حق خود را به طور کامل مى گیرند، و حق دیگران را به طور ناقص مى پردازند).(4)
از سوى دیگر، همان گونه که در تفسیر آیه فوق اشاره کردیم، مسأله کم فروشى به عقیده بعضى معنى وسیعى دارد، که هرگونه کم و کسر گذاردن در کار و انجام وظائف فردى و اجتماعى و الهى را شامل مى شود.

1 ـ شعراء، آیات 181 تا 183.
2 ـ «کافى»، جلد 5، صفحه 150، باب «آداب التجارة»، حدیث 1.
3 ـ «کافى»، جلد 5، صفحه 151، باب «آداب التجارة»، حدیث 3 (با کمى اختصار).
4 ـ به جلد 12 «وسائل الشیعه»، «ابواب التجارة»، باب 7، صفحه 290 مراجعه شود.