گفتیم: گرچه مخاطب در این آیات، شخص پیامبر(صلى الله علیه وآله) است، ولى ذیل سوره نشان مى دهد که مؤمنان هم در این برنامه با شخص پیامبر (صلى الله علیه وآله) همگام بودند، اکنون سخن در این است: آیا این قیام و شب زنده دارى در اوائل دعوت پیامبر(صلى الله علیه وآله) بر همگان واجب بوده است، یا نه؟
بعضى از مفسران معتقدند: این امر واجب بوده، بعداً آیه آخر سوره، این حکم را نسخ کرده، و فاصله آن حدود یک سال بوده است.
حتى بعضى معتقدند: این حکم قبل از تشریع نمازهاى پنجگانه بوده، و پس از آن که نمازهاى پنجگانه تشریع شد، این حکم نسخ گردید.
ولى همان طور که مرحوم «طبرسى» در «مجمع البیان» نیز آورده، در ظاهر آیات این سوره چیزى که دلیل بر «نسخ» باشد به چشم نمى خورد، و بهتر آن است که گفته شود: این قیام و عبادت، مستحب و سنت مؤکد بوده، و هرگز جنبه وجوب نداشته است، جز در مورد شخص پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) که طبق بعضى از آیات دیگر قرآن، نماز شب بر او واجب بوده است، و مانعى ندارد که این مسأله براى پیامبر(صلى الله علیه وآله) واجب باشد، و بر مسلمین مستحب.
از این گذشته، آنچه در آیات فوق آمده، منحصر به «نماز شب» نیست; چرا که نماز شب نیمى از شب، یا دو ثلث از شب و یا حتى یک ثلث از شب را اشغال نمى کند آنچه در آیه مطرح است قیام براى ترتیل قرآن است.
بنابراین در اوائل کار، این حکم به صورت مستحب مؤکدى بوده، و بعد تخفیف داده شده است، و با توجه به این که در آغاز هر کار، مخصوصاً در اوائل یک انقلاب بزرگ، همیشه توان و نیروى بیشترى لازم است، جاى تعجب نیست که یک چنین دستور فوق العاده به پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مسلمانان داده شده باشد، که قسمت زیادى از شب را بیدار بمانند، و به محتواى این برنامه جدید و تعلیمات انقلابى آن آشنا گردند، و علاوه بر آگاهى، خود را براى پیاده کردن آن از نظر روحیه بسازند.

* * *