دو آیه فوق، که پایان سوره «قلم» را تشکیل مى دهد، در حقیقت، تعقیب چیزى است که در آغاز این سوره درباره نسبت جنون از ناحیه دشمنان به پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمده.
نخست مى فرماید: «نزدیک است کافران هنگامى که آیات قرآن را از تو مى شنوند با چشمان خود تو را هلاک کنند، و مى گویند او دیوانه است» (وَ إِنْ یَکادُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصارِهِمْ لَمّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ).
«لَیُزْلِقُونَکَ» از ماده «زلق» به معنى لغزیدن و بر زمین افتادن و کنایه از هلاکت و نابودى مى باشد.
در تفسیر این آیه نظرات گوناگونى داده اند:
1 ـ بسیارى از مفسران گفته اند: منظور این است: دشمنان به هنگامى که آیات با عظمت قرآن را از تو مى شنوند، به قدرى خشمگین و ناراحت مى شوند، و با عداوت به تو نگاه مى کنند که، گوئى مى خواهند تو را با چشم هاى خود بر زمین افکنند و نابود کنند!
و در توضیح این معنى، جمعى افزوده اند: آنها مى خواهند از طریق چشم زدن ـ که بسیارى از مردم به آن عقیده دارند و مى گویند: در بعضى از چشم ها، اثر مرموزى نهفته است، که با یک نگاه مخصوص ممکن است طرف را بیمار یا هلاک کند ـ تو را از بین ببرند.
2 ـ بعضى دیگر گفته اند: این کنایه از نگاه هاى بسیار غضب آلود است، مثل این که مى گوئیم: فلان کس آن چنان بد به من نگاه کرد که، گوئى مى خواست مرا با نگاهش بخورد یا بکشد!
3 ـ تفسیر دیگرى براى این آیه به نظر مى رسد، که شاید از تفسیرهاى بالا نزدیک تر باشد و آن این که: قرآن مى خواهد تضاد عجیبى را که در میان گفته هاى دشمنان اسلام وجود داشت با این بیان ظاهر سازد و آن این که:
آنها وقتى آیات قرآن را مى شنوند، آن قدر مجذوب مى شوند و در برابر آن در شگفتى فرو مى روند که، مى خواهند تو را چشم بزنند (زیرا چشم زدن معمولاً در برابر امورى است که، بسیار اعجاب انگیز مى باشد) اما در عین حال، مى گویند: تو دیوانه اى، و این راستى شگفت آور است، دیوانه و پریشان گوئى کجا؟ و این آیات اعجاب انگیز جذاب و پرنفوذ کجا؟.
این سبک مغزان نمى دانند چه مى گویند؟ و چه نسبت هاى ضد و نقیضى به تو مى دهند؟
به هر حال، در این که آیا چشم زخم از نظر اسلامى و از نظر علوم روز واقعیت دارد یا نه؟ در بحث نکات به خواست خدا سخن خواهیم گفت.
* * *
و سرانجام، در آخرین آیه مى افزاید: «این قرآن، چیزى جز مایه بیدارى و تذکر براى جهانیان نیست» (وَ ما هُوَ إِلاّ ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ).
معارفش روشن گر، انذارهایش آگاه کننده، مثال هایش پرمعنى، تشویق ها و بشارت هایش روح پرور، و در مجموع مایه بیدارى خفتگان و یادآورى غافلان است، با این حال، چگونه مى توان نسبت جنون به آورنده آن داد؟
مطابق این تفسیر، «ذِکْر» (بر وزن فکر) در اینجا به معنى «یادآورى» است، ولى بعضى از مفسران آن را به معنى «شرف» تفسیر کرده اند، و گفته اند:
این قرآن شرافتى است براى تمام جهانیان، شبیه چیزى که در آیه 44 سوره «زخرف» آمده، که مى فرماید: وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ: «قرآن مایه شرف و آبرو براى تو و قوم تو است».
ولى، همان گونه که در ذیل آیه مزبور نیز گفتیم، «ذکر» در آنجا هم به معنى یادآورى و آگاهى بخشى است، و اصولاً یکى از نام هاى قرآن مجید، همان «ذکر» است، بنابراین، تفسیر اول صحیح تر به نظر مى رسد.
* * *
