آیات فوق که آخرین آیات سوره «ملک» است، و همه با کلمه «قُلْ» خطاب به پیامبر(صلى الله علیه وآله) شروع مى شود، ادامه بحث هائى است که در آیات قبل با کفار شده، که جنبه هاى دیگرش در این آیات، منعکس است.
نخست، به آنها که غالباً انتظار مرگ پیامبر(صلى الله علیه وآله) و یارانش را داشتند و گمان مى کردند، با مرگ وى آئین او برچیده مى شود، و همه چیز پایان مى گیرد (و غالب دشمنان شکست خورده درباره رهبران راستین، همیشه همین انتظار را دارند) مى فرماید: «بگو اگر خداوند مرا و تمام کسانى که با من هستند، هلاک کند، یا مورد ترحم قرار دهد چه کسى کافران را از عذاب دردناک پناه مى دهد»؟ (قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَهْلَکَنِیَ اللّهُ وَ مَنْ مَعِیَ أَوْ رَحِمَنا فَمَنْ یُجِیرُ الْکافِرِینَ مِنْ عَذاب أَلِیم).
در بعضى از روایات آمده است: کافران «مکّه»، پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مسلمانان را نفرین مى کردند و تقاضاى مرگ او را داشتند، به گمان این که اگر آن حضرت از دنیا برود، دعوتش نیز برچیده مى شود، آیه فوق نازل شد و به آنها پاسخ داد.
شبیه همین معنى در آیه 30 سوره «طور» آمده است، آنجا که مى گوید: أَمْ یَقُولُونَ شاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَیْبَ الْمَنُونِ: «آنها مى گویند محمّد شاعرى است که انتظار مرگش را مى کشیم»!
غافل از این که: «مصطفى» را الطاف حق وعده داده: گر بمیرد، نمیرد نام حق.
آرى، وعده پیروزى این آئین و سیطره آن را بر تمام جهان، به او داده است، و حیات و مرگ پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) چیزى را تغییر نمى دهد.
بعضى تفسیر دیگرى براى این آیه ذکر کرده اند: به پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: بگو: ما با داشتن ایمان به خدا، میان خوف و رجا هستیم، شما درباره خود چه مى اندیشید؟!
ولى، تفسیر اول صحیح تر به نظر مى رسد.

* * *

و در ادامه همین سخن مى افزاید: «به آنها بگو او خداوند رحمان است، ما به او ایمان آورده ایم، و توکل کرده ایم، و به زودى مى دانید چه کسى در گمراهى آشکار است» (قُلْ هُوَ الرَّحْمنُ آمَنّا بِهِ وَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْنا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِی ضَلال مُبِین).
یعنى، ما اگر به خدا ایمان آورده ایم، و او را ولىّ، وکیل و سرپرست خود برگزیده ایم، دلیلش روشن است، او خداى رحمان است، رحمت عامش همه جا رسیده، فیض انعامش دوست و دشمن را فرا گرفته، و نگاهى کوتاه به جهان هستى و صفحه زندگى، شاهد این مدعا است، اما معبودهاى شما چه کارى کرده اند؟!
گر چه، ضلال و گمراهى شما همین جا آشکار است، ولى در آخرت براى شما روشن تر خواهد شد، و یا در همین دنیا، به هنگامى که اسلام با امدادهاى الهى، بر لشکر کفر پیروز مى گردد، پیروزى معجزه آساى حقیقت، روشن تر خواهد گشت.
این آیه، در حقیقت نوعى دلدارى به پیغمبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و مؤمنان است که، تصور نکنند در این مبارزه گسترده حق و باطل تنها هستند، بلکه، خداوند بخشنده مهربان، یار و یاور آنها است.

* * *

در آخرین آیه، به عنوان ذکر یک مصداق از رحمت عام خداوند، که بسیارى از مردم از آن غافلند، مى گوید: «به آنها بگو به من خبر دهید اگر آب هاى مورد استفاده شما در زمین فرو رود چه کسى مى تواند آب جارى در دسترس شما قرار دهد»؟! (قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماء مَعِین).
مى دانیم: زمین از دو قشر مختلف تشکیل شده: «قشر نفوذپذیر» که آب در آن فرو مى رود، و در زیر آن «قشر نفوذناپذیر» است که، آب را در آنجا نگاه مى دارد، تمام چشمه ها، چاه ها و قنات ها از برکت این ترکیب خاص به وجود آمده; زیرا اگر تمام روى زمین تا اعماق زیاد، قشر نفوذپذیر بود، آب ها چنان در زمین فرو مى رفتند که، هرگز دست کسى به دامانشان نمى رسید، و اگر همه، نفوذناپذیر بودند، آب ها روى زمین مى ایستادند و تبدیل به باتلاق مى شدند، یا به زودى به دریاها مى ریختند، و به این ترتیب، تمام ذخائر زیر زمینى آب از دست مى رفت.
این، نمونه کوچکى از رحمت عام خدا است که، مرگ و حیات انسان سخت با آن گره خورده است.
«مَعِین» از ماده «معن» (بر وزن طعن) به معنى جریان آب است، و گاه گفته اند از «عین» گرفته شده، و «میم» آن زائده است، لذا بعضى از مفسران «معین» را به معنى آبى گرفته اند که، با چشم دیده مى شود، هر چند جارى نباشد.
ولى، بیشتر آن را به همان معنى آب جارى تفسیر کرده اند.
گر چه، آب نوشیدنى منحصر به آب جارى نیست، ولى بدون شک، آب هاى جارى، بهترین نوع آنها محسوب مى شوند، خواه به صورت چشمه ها باشد، یا نهرها و یا قنات و چاههاى جوشان.
بعضى از مفسران نقل کرده اند: یکى از کفار، هنگامى که این آیه را شنید که مى گوید: «اگر آب هاى مورد استفاده شما در زمین فرو رود، چه کسى آب جارى در اختیار شما مى گذارد»؟
گفت: رِجالٌ شِدادٌ وَ مَعاوِلُ حِداد! «مردان قوى پنجه و کلنگ هاى تیز، آب را از اعماق زمین بیرون مى کشند»!
اما، شب خوابید، آب سیاه چشمان او را فرا گرفت، در این حال، صدائى شنید که مى گوید: «آن مردان قوى پنجه و کلنگ هاى تیز را بیاور تا این آب را از چشم تو بیرون کشند»!
اما، امروز مى دانیم اگر قشر «نفوذناپذیر» زمین از میان برود، هیچ انسان قوى پنجه، و هیچ کلنگ تیزى نمى تواند آبى استخراج کند.(1)

* * *

1 ـ تفسیر «ابوالفتوح رازى»، جلد 11، صفحه 219.