در بعضى از روایات اسلامى آمده است: مسلمانان «مدینه»، پیش از آن که پیامبر(صلى الله علیه وآله) هجرت کند، با یکدیگر صحبت کرده گفتند: «یهود» در یک روز هفته اجتماع مى کنند (روز شنبه) و «نصارى» نیز روزى براى اجتماع دارند (یکشنبه) خوبست ما هم روزى قرار دهیم، در آن روز جمع شویم، ذکر خدا گوئیم و شکر او را به جا آوریم، آنها روز قبل از شنبه را که در آن زمان «یوم العروبه» نامیده مى شد، براى این هدف برگزیدند، و به سراغ «اسعد بن زراره» (یکى از بزرگان مدینه) رفتند، او نماز را به صورت جماعت با آنها به جا آورد و به آنها اندرز داد، و آن روز، «روز جمعه» نامیده شد; زیرا روز اجتماع مسلمین بود.
«اسعد» دستور داد: گوسفندى را ذبح کردند، نهار و شامِ همگى از همان یک گوسفند بود; چرا که تعداد مسلمانان در آن روز، بسیار کم بود...
و این نخستین جمعه اى بود که در اسلام تشکیل شد.
اما، اولین جمعه اى که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) با اصحابش تشکیل دادند، هنگامى بود که به «مدینه» هجرت کرد، آن حضرت روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاوّل
هنگام ظهر وارد «مدینه» شد، چهار روز در «قُبا» ماندند و مسجد «قبا» را بنیان نهادند، سپس روز «جمعه» به سوى «مدینه» حرکت کرد، (فاصله میان «قبا» و «مدینه» بسیار کم است، و امروز «قبا» یکى از محله هاى داخل «مدینه» است)، به هنگام نماز جمعه، به محله «بنى سالم» رسید، و مراسم نماز جمعه را در آنجا برپا داشت، و این اولین نماز جمعه اى بود که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در اسلام به جا آورد، خطبه اى هم در این نماز جمعه خواند که، اولین خطبه حضرت در «مدینه» بود.(1)
یکى از محدثان از «عبد الرحمن بن کعب» نقل کرده: پدرم هر وقت صداى اذان جمعه را مى شنید، بر «اسعد بن زرارة» رحمت مى فرستاد، هنگامى که دلیل این مطلب را جویا شدم، گفت: به خاطر آن است: او نخستین کسى بود که نماز جمعه را با ما به جا آورد.
گفتم: آن روز چند نفر بودید؟ گفت: فقط چهل نفر!(2)

* * *

1 ـ «مجمع البیان»، جلد 10، صفحه 286.
2 ـ «روح المعانى»، جلد 28، صفحه 88.