سؤال مهمى که در اینجا مطرح مى شود، این است: نام معروف پیامبر اسلام «محمّد» مى باشد، در حالى که در آیه مورد بحث، به عنوان «احمد» ذکر شده، این دو چگونه با هم سازگار است؟
در پاسخ این سؤال لازم است به نکات زیر توجه شود:
الف ـ در تواریخ آمده است: پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) از کودکى دو نام داشت، و حتى مردم او را با هر دو نام خطاب مى کردند، یکى «محمّد» و دیگرى «احمد»، اولى را جدش، «عبد المطلب» براى او برگزیده بود و دومى را مادرش «آمنه».
این مطلب، در «سیره حلبى» مشروحاً ذکر شده است.
ب ـ از کسانى که مکرر پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) را با این نام یاد کردند، عمویش «ابو طالب» بود، هم امروز در کتابى که به نام «دیوان ابو طالب» در دست ما است، اشعار زیادى دیده مى شود که، در آن از پیغمبر گرامى اسلام به عنوان «احمد» یاد شده مانند:
أَرادوُا قَتْلَ أَحْمَدَ ظالِمُوهُمْ *** وَ لَیْسَ بِقَتْلِهِمْ فِیْهِمْ زَعِیْمٌ
«ستمگران آنها تصمیم قتل احمد را داشتند * ولى براى این کار رهبرى نیافتند».
وَ إِنْ کانَ أَحْمَدُ قَدْ جائَهُمْ *** بِحَقِّ وَ لَمْ یَأْتِهِمْ بِالْکِذْبِ
«قطعاً احمد آئین حقى براى آنها آورد * و هرگز آئین دروغ نیاورد».(1)
در غیر «دیوان ابو طالب» نیز اشعارى از «ابو طالب» در این زمینه نقل شده مانند:
لَقَدْ أَکْرَمَ اللّهُ النَّبِىَّ مُحَمَّداً *** فَأَکْرَمُ خَلْقِ اللّهِ فِى النّاسِ أَحْمَدُ
«خداوند پیامبر خود محمد را گرامى داشت * و لذا گرامى ترین خلق خدا در میان مردم احمد است».(2)
ج ـ در اشعار «حسّان بن ثابت» شاعر معروف عصر پیامبر نیز، این تعبیر دیده مى شود:
مُفْجَعَةٌ قَدْ شَفَّها فَقْدُ أَحْمَدَ *** فَظَلَّتْ لاِلاءِ الرَّسُولِ تُعَدَّدُ
«مصیبت زده اى که فقدان احمد او را لاغر کرده بود * و پیوسته عطایا و مواهب رسول خدا را برمى شمرد».(3)
اشعارى که از «ابو طالب» یا غیر او نام «احمد» (به جاى محمّد) در آن آمده، آن قدر فراوان است که، مجال نقل همه آنها در اینجا نیست، این بحث را با شعر جالب دیگرى از فرزند «ابو طالب» یعنى على(علیه السلام) پایان مى دهیم:
أَتَأْمُرُنِى بِالصَّبْرِ فِى نَصْرِ «أَحْمَدَ» *** وَ وَ اللّهِ ما قُلْتُ الَّذِى قُلْتُ جازِعاً
سَأَسْعى لِوَجْهِ اللّهِ فِى نَصْرِ «أَحْمَدَ» *** نِبِىِّ الْهُدِى الْمَحْمُودِ طِفْلاً وَ یافِعاً:
«آیا به من مى گوئى در یارى احمد شکیبائى کنم؟ * به خدا سوگند من آن چه را گفتم از روى جزع و بى صبرى نگفتم».
«من براى خاطر خدا در یارى احمد تلاش خواهم کرد * همان پیامبر هدایت که در طفولیت و جوانى پیوسته محمود و ستوده بود».(4)
د ـ در روایاتى که در مسأله «معراج» وارد شده، بسیار مى خوانیم: خداوند پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) را در شب معراج بارها به عنوان «احمد» خطاب کرد، و شاید از اینجا است که مشهور شده نام آن حضرت در آسمان ها «احمد» و در زمین «محمّد»(صلى الله علیه وآله) است.
در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) نیز آمده: پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) ده نام داشت که پنج نام آن، در قرآن آمده «محمّد»، «احمد»، «عبداللّه، «یس» و «ن».(5)
هـ ـ هنگامى که پیامبر آیات فوق (آیات سوره صف را) براى مردم «مدینه» و «مکّه» خواند و قطعاً به گوش اهل کتاب نیز رسید، هیچ کس از مشرکان و اهل کتاب ایراد نکردند که «انجیل» بشارت آمدن «احمد» داده، نام تو «محمّد» است، این سکوت، خود دلیل بر شهرت این اسم در آن محیط است; زیرا اگر اعتراضى شده بود، براى ما نقل مى شد، چه این که اعتراض هاى دشمنان، حتى در مواردى که بسیار زننده بود، نیز در تاریخ ثبت است.
از مجموع این بحث، نتیجه مى گیریم: نام «احمد» از نام هاى معروف پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بوده است.(6)

* * *

1 ـ «دیوان ابو طالب»، صفحات 25 تا 29.
2 ـ «تاریخ ابن عساکر»، جلد 1، صفحه 275.
3 ـ دیوان «حسان بن ثابت»، صفحه 59، تحقیق «محمّد عزت نصر اللّه».
4 ـ «الغدیر»، جلد 7، صفحه 358.
5 ـ «نور الثقلین»، جلد 5، صفحه 313 ـ در تفسیر «درّ المنثور» نیز روایات در این زمینه آمده که نقل همه آنها به طول مى انجامد (جلد 6، صفحه 214).
6 ـ در این بحث و بحث گذشته، از کتاب «احمد موعود انجیل» و تفسیر «فرقان» نیز استفاده شده است.