مى دانیم فلاسفه و متکلمان، صفات خدا را به دو دسته تقسیم کرده اند: «صفات ذات» که بیان اوصاف جمال و جلال او است و «صفات فعل» که بیانگر افعالى است که از ذات مبارکش صادر مى شود.
در آیات ششگانه اى، که در آغاز این سوره آمده، و باید طبق حدیث آنها را آیات «ژرف اندیشان» (متعمقین) نام نهاد، بیست وصف، از اوصاف ذات و افعال آمده، از علم، و قدرت، و حکمت، و ازلیت، و ابدیت خداوند گرفته، تا خلقت، و تدبیر، و مالکیت، و حاکمیت، و احاطه او نسبت به همه موجودات، و حضورش در همه جا، آن هم با تعبیراتى که به آنها عمق بیشترى مى بخشد.
توجه و ایمان به این صفات، و تلاش در روشن ساختن شعله اى هر چند کوچک از آنها در وجود خود، ما را در سیر تکاملى و مسیر الى اللّه، بهترین یار و مددکار است.
در حدیثى از «براء بن عازب» آمده است که مى گوید: به على(علیه السلام) عرض کردم: یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! أَسْئَلُکَ بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ، إِلاّ خَصَصْتَنِى بِأَعْظَمِ ما خَصَّکَ بِهِ رَسُولُ اللّهِ(صلى الله علیه وآله)، وَ اخْتَصَّهُ بِهِ جَبْرَئِیلُ، وَ أَرْسَلَهُ بِهِ الرَّحْمنُ، فَقالَ إِذا أَرَدْتَ أَنْ تَدْعُوَ اللّهَ بِاسْمِهِ الْأَعْظَمِ، فَاقْرَأْ مِنْ أَوَّلِ سُورَةِ الْحَدِیدِ إِلى آخِرِ سِتِّ آیات مِنْها عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ، وَ آِخِر سُورَةِ الْحَشْرِ یَعْنِى أَرْبَعَ آیات ، ثُمَّ ارْفَعْ یَدَیْکَ فَقُلْ یا مَنْ هُوَ هکَذا، أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هذِهِ الْأَسْماءِ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد(صلى الله علیه وآله)وَ أَنْ تَفْعَلَ بِى کَذا وَ کَذا مِمّا تُرِیدُ، فَوَ اللّهِ الَّذِى لا إِلهَ غَیْرُهُ لَتَنْقَلِبَنَّ بِحاجَتِکَ إِنْ شاءَ اللّهُ: «اى امیر مؤمنان! تو را به خدا و رسولش مى خوانم که برترین چیزى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) ویژه تو کرد، و جبرئیل مخصوص او ساخت، و خداوند جبرئیل را به آن فرستاد، در اختیار من قرار دهى! فرمود: هنگامى که مى خواهى خدا را به نام اعظمش بخوانى از آغاز سوره حدید تا شش آیه، تا عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُور را بخوان، و سپس چهار آیه آخر سوره حشر را، بعد دو دستت را بلند کن و بگو: اى خداوندى که چنین هستى تو را به حق این اسماء مى خوانم که بر محمّد(صلى الله علیه وآله) درود فرستى و فلان حاجت مرا برآورى ـ سپس آنچه را مى خواهى بگو ـ سوگند به خداوندى که معبودى جز او نیست به حاجتت خواهى رسید ان شاء الله».(1)
در عظمت این آیات و اهمیت محتواى آن، همین حدیث کافى است، ولى نباید فراموش کرد که اسم اعظم الهى تنها الفاظ نیست، تخلق به آنها نیز لازم است.

* * *

1 ـ تفسیر «درّ المنثور»، جلد 6، صفحه 171.