جمله «إِنّا کُلَّ شَىْء خَلَقْناهُ بِقَدَر» در عین فشردگى، از حقیقت مهمى در عالم خلقت پرده برمى دارد، حقیقتى که بر سراسر جهان هستى حاکم است، و آن اندازه گیرى دقیق در همه کائنات جهان است.
هر قدر علم و دانش بشرى پیشرفت مى کند، به این اندازه گیرى دقیق، آشناتر مى شود، این اندازه گیرى دقیق، نه تنها در موجودات ذره بینى، که در کرات عظیم آسمانى نیز حاکم است.
فى المثل مى شنویم فضانوردان با محاسبات دقیق علمى، که به وسیله صدها نفر کارشناس متخصص، به وسیله مغزهاى الکترونیکى انجام مى گیرد، موفق مى شوند، درست در همان منطقه اى از کره ماه که مى خواستند بنشینند، با این که، ظرف چند روزى که سفینه فضائى فاصله زمین و ماه را مى پیماید، همه چیز دگرگون مى شود ، ماه هم به دور خود مى گردد و هم به دور زمین، و جاى آن به کلى عوض مى شود، و حتى در لحظه پرتاب سفینه نیز، زمین هم به دور خود و هم به دور آفتاب با سرعت فوق العاده اى در حرکت است، ولى از آنجا که تمام این حرکات گوناگون حساب و اندازه دقیقى دارد، که مطلقاً از آن تخلف نمى کند، فضانوردان موفق مى شوند که، با محاسبات پیچیده، درست در منطقه مورد نظر فرود آیند!
ستاره شناسان مى توانند از دهها سال قبل، خسوف و کسوفهاى جزئى و کلى را که در نقاط مختلف زمین روى مى دهد، دقیقاً پیش بینى کنند، اینها همه نشانه دقت در اندازه گیریهاى جهان بزرگ است.
در موجودات کوچک، در مورچگان ریز با آن اندامهاى پیچیده و متنوع و رگها و اعصاب، ظرافت این اندازه گیرى خیره کننده است، و هنگامى که به موجودات کوچکتر، یعنى جانداران ذره بینى، میکربها، ویروسها و آمیبها مى رسیم، ظرافت این اندازه گیرى اوج مى گیرد، و در آنجا حتى یک هزارم میلیمتر و کوچکتر از آن تحت حساب است، و از آن فراتر، هنگامى که به داخل اتم وارد مى شویم تمام این مقیاسهاى اندازه گیرى را باید دور بریزیم، و اندازه ها به قدرى کوچک مى شود که، به فکر هیچ انسانى نمى گنجد.
این اندازه گیرى، تنها در مساله کمیتها نیست، کیفیتهاى ترکیبى از این اندازه گیرى نیز دقیقاً برخوردار است، نظامى که بر روح و روحیات انسان و امیال و غرائز او حاکم است، نیز اندازه گیرى دقیقى در مسیر خواسته هاى فردى و اجتماعى انسان دارد که، اگر کمترین دگرگونى در آن رخ دهد نظام زندگى فردى و اجتماعى او بر هم مى ریزد.
در عالم طبیعت، موجوداتى هستند که آفت یکدیگرند، و هر کدام ترمزى در برابر دیگرى محسوب مى شود.
پرندگان شکارى از گوشت پرندگان کوچک تغذیه مى کنند، و از این که آنها از حد بگذرند، و تمام محصولات را آسیب برسانند جلوگیرى مى نمایند، و لذا عمر طولانى دارند.
ولى همین پرندگان شکارى، بسیار کم تخم مى گذارند، و کم جوجه مى آورند، و تنها در شرایط خاصى زندگى مى کنند، اگر بنا بود با این عمر طولانى، جوجه هاى فراوان بیاورند، فاتحه تمام پرندگان کوچک خوانده مى شد.
این مسأله، دامنه بسیار گسترده اى در جهان حیوانات و گیاهان دارد که، مطالعه آن انسان را به عمق «إِنّا کُلَّ شَىْء خَلَقْناهُ بِقَدَر» آشناتر مى سازد.

* * *