چرا که تا پایگاهى در درون انسان وجود نداشته باشد شیطان قدرت بر وسوسه گرى ندارد، و پایگاه شیطان، چیزى جز هواپرستى نیست، همان چیزى که خود شیطان به خاطر آن سقوط کرد، و از صف فرشتگان و مقام قرب الهى طرد شد.
3 ـ هواپرستى، مهم ترین وسیله هدایت را که درک صحیح حقایق است از انسان مى گیرد و پرده بر چشم و عقل آدمى مى افکند، چنان که در آیات مورد بحث بعد از ذکر مسأله هواپرستى، صریحاً به این موضوع اشاره شده است، آیات دیگر قرآن نیز گواه بر این حقیقت است.
4 ـ هواپرستى انسان را تا مرحله مبارزه با خدا (نعوذ باللّه) پیش مى برد، همان گونه که پیشواى هوى پرستان یعنى شیطان به چنین سرنوشت شومى گرفتار شد، و به حکمت خداوند در مسأله امر به سجده بر آدم، اعتراض نمود و آن را غیر حکیمانه پنداشت!
5 ـ عواقب هواپرستى، آن قدر شوم و دردناک است که گاه یک لحظه هواپرستى، یک عمر پشیمانى به بار مى آورد، گاه یک لحظه هواپرستى محصول تمام عمر انسان و حسنات اعمال صالح او را، بر باد مى دهد.
لذا، در آیات قرآن و روایات اسلامى، روى این امر تأکید و هشدار داده شده است.
در حدیث معروف پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمده است: اِنَّ اَخْوَفَ ما اَخافَ عَلى اُمَّتِی الهَوى وَ طُولُ الْاَمَلِ، اَمَّا الْهَوى فَاِنَّهُ یَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ، وَ اَمّا طُولُ الْاَمَلِ فَیُنْسِى الْآخِرَةَ!: «خطرناک ترین چیزى که بر امتم از آن مى ترسم، هواپرستى و آرزوهاى دراز است; چرا که هواپرستى انسان را از حق بازمى دارد و آرزوى دراز آخرت را به فراموشى مى سپارد».(2)
و در حدیثى از امیر مؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: که در پاسخ این سؤال: اَىُّ سُلْطان اَغْلَبُ وَ اَقْوى؟: «کدام سلطان ستمگر، غالب تر و نیرومندتر است»؟ فرمود: الهَوى.(3)
و در حدیث دیگرى از امام زین العابدین(علیه السلام) آمده که خداوند مى فرماید: وَ عِزَّتِی وَ عَظَمَتِی، وَ جَلالِی وَ بَهائِی، وَ عُلُوِّی وَ ارْتِفاعِ مَکانِی، لایُؤْثِرُ عَبْدٌ هَواىَ عَلى هَواهُ اِلاّ جَعَلْتُ هَمَّهُ فِی آخِرَتِهِ، وَ غِناهُ فِی قَلْبِهِ، وَ کَفَفْتُ عَنْهُ ضَیْعَتَهُ، وَ ضَمِنَتْ السَّمواتُ وَ الْاَرْضُ رِزْقَهُ، وَ اَتَتْهُ الدُّنْیا وَ هِىَ راغِمَةٌ: «به عزت و عظمتم سوگند، به جلال و نورانیت و مقام بلندم قسم، که هیچ بنده اى خواست مرا بر هواى خود مقدم نمى دارد مگر این که همت او را در آخرت، و بى نیازى او را در قلبش قرار مى دهم، و امر معاش را بر او آسان مى سازم، و روزى او را بر آسمان ها و زمین تضمین مى کنم و مواهب دنیا با تواضع به سراغ او مى آید»!.(4)
و در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) آمده: احْذَرُوا أَهْوَاءَکُمْ کَمَا تَحْذَرُونَ أَعْدَاءَکُمْ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَعْدَى لِلرِّجَالِ مِنِ اتِّبَاعِ أَهْوَائِهِمْ وَ حَصَائِدِ أَلْسِنَتِهِمْ: «از هواىِ نفس بترسید، همان گونه که از دشمنان بیم دارید; چرا که چیزى براى انسان، دشمن تر از پیروى هواى نفس و آنچه بر زبان جارى مى شود، نیست».(5)
و بالاخره، در حدیثى دیگر از امام صادق(علیه السلام) آمده که فرمود: اِنِّی لَأَرْجُو النَّجاةَ لِهذِهِ الاُمَّةِ لِمَنْ عَرِفَ حَقَّنا مِنْهُمْ اِلاّ لِأَحَدِ ثَلاثَة: صاحِبِ سُلْطان جائِر، وَ صاحِبِ هَوىً، وَ الْفاسِقِ الْمُعْلِنِ: «من امید نجات را براى این امت ـ براى آنها که حق ما را بشناسند ـ دارم، مگر براى سه گروه: دوستان سلاطین جور، و هواپرستان، و گنهکارى که آشکارا گناه مى کند (و باک ندارد)».(6)
و در این زمینه، آیات و روایات بسیار فراوان و پر بار است.
این سخن را با جمله پرمعنائى که بعضى به صورت شأن نزول نقل کرده اند، و گواه زنده اى بر مقصود ما است، پایان مى دهیم، یکى از مفسران مى گوید: شبى از شب ها «ابوجهل» در حالى که «ولید بن مغیره» با او همراه بود، به طواف خانه کعبه پرداخت، و در ضمن طواف درباره پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) با هم سخن مى گفتند، «ابوجهل» گفت: وَ اللّهِ اِنِّی لَأَعْلَمُ اَنَّهُ صادِقٌ: «به خدا سوگند که من مى دانم او راست مى گوید»!
فوراً «ولید» به او گفت: خاموش باش! تو از کجا این سخن را مى گوئى؟
«ابوجهل» گفت: اى «ولید»! ما او را در کودکى و جوانى «صادق امین» مى نامیدیم، چگونه بعد از تمام عقل و کمال رشد، او را کذاب و خائن بنامیم؟ باز تکرار مى کنم: «مى دانم او راست مى گوید»!
«ولید» گفت: پس چرا او را تصدیق نمى کنى، و ایمان نمى آورى؟
گفت: مى خواهى دختران قریش بنشینند و بگویند: از ترس شکست، تسلیم برادرزاده «ابوالفتوح رازى» شدم؟!.
سوگند، به بت هاى «لات» و «عزى» که هرگز از او پیروى نخواهم کرد!
اینجا بود که آیه: وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ: «خدا بر گوش و قلب او مهر نهاده» نازل شد.(7)

* * *

1 و 2و 3 ـ «بحار الانوار»، جلد 70، صفحه 75 و 76 و 77.
4 ـ «اصول کافى»، جلد 2، صفحه 335، (باب اتباع الهوى) حدیث 1.
5 ـ «بحار الانوار»، جلد 70، صفحه 76.
6 ـ تفسیر «مراغى»، جلد 25، صفحه 27.