در حدیثى آمده است پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) از کنار جمعى مى گذشت که مشغول خنده بودند، فرمود: لَوْ تَعْلَمُونَ ما أَعْلَمُ لَبَکَیْتُمْ کَثِیْراً وَ لَضَحِکْتُمْ قَلِیْلاً: «اگر آنچه را من مى دانم مى دانستید، بسیار گریه مى کردید و کم مى خندیدید»! هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) از آنجا گذشت، «جبرئیل» بر او نازل شد، عرض کرد: إِنَّ اللّهَ هُوَ أَضْحَکَ وَ أَبْکى: «خنده و گریه هر دو از سوى خدا است».
پیامبر(صلى الله علیه وآله) به سوى آنها بازگشت و فرمود: چهل گام بیشتر نرفته بودم که «جبرئیل» پیش من آمد، گفت: نزد آنها بازگرد و به آنها بگو: «إِنَّ اللّهَ أَضْحَکَ وَ أَبْکى».(1)
اشاره به این که لزومى ندارد یک فرد با ایمان همیشه گریان باشد، هم گریه از خوف خداوند و از بیم گناهان در جاى خود لازم است، و هم خنده به هنگام نشاط، چرا که همه از سوى خدا است.
به هر حال، این تعبیرات، هیچ منافاتى با اصل اختیار و آزادى اراده انسان ندارد، چرا که هدف، بیان علة العلل و خالق این غرائز و احساسات است.
و اگر در جاى دیگر (آیه 82 «توبه») فرموده است: فَلْیَضْحَکُوا قَلِیلاً وَ لْیَبْکُوا کَثِیراً جَزاءً بِما کانُوا یَکْسِبُونَ: «آنها باید کمتر بخندند و بسیار بگریند، به خاطر کیفر کارهائى که انجام مى دادند» مربوط به منافقان است، چنان که آیات قبل و بعد آن گواهى مى دهد.
جالب توجه این که، در آغاز سوره، «قسم به ستاره مى خورد هنگامى که غروب کند» (وَ النَّجْمِ إِذا هَوى) و در اینجا سخن از پروردگار «شعرى» است، هر گاه این دو آیه را در کنار هم قرار دهیم، روشن مى شود که چرا «شعرى» نمى تواند معبود باشد، زیرا آن هم افول و غروب دارد، و اسیر چنگال قوانین خلقت است.

* * *

1ـ تفسیر «درّ المنثور»، جلد 6، صفحه 130.