در اینجا سؤالاتى مطرح است که باید به آن پاسخ داد:
نخست این که اگر بهره هر کس در قیامت تنها حاصل سعى او است، پس «شفاعت» چه معنى دارد؟
دیگر این که در آیه 21 سوره «طور» در مورد بهشتیان مى خوانیم: أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ: «ما فرزندان آنها را نیز به آنها ملحق مى سازیم» در حالى که «ذرّیه» تلاشى در این راه نکرده اند.
از این گذشته، در روایات اسلامى آمده، که هر گاه کسى اعمال خیرى انجام دهد، نتیجه او به فرزندان او مى رسد.
پاسخ همه این سؤالات، یک جمله است، و آن این که: قرآن مى گوید: انسان بیش از سعى و کوشش خود حق ندارد، ولى این مانع از آن نخواهد بود که از طریق لطف و تفضل پروردگار، نعمت هائى به افراد لایق داده شود، «استحقاق» مطلبى است و «تفضل» مطلبى دیگر، همان گونه که حسنات را ده برابر و گاه صدها یا هزاران برابر، پاداش مى دهد.
از این گذشته، «شفاعت» ـ چنان که در جاى خود گفته ایم ـ بى حساب نیست، آن هم نیاز به نوعى سعى و تلاش، و ایجاد رابطه اى معنوى با شفاعت کننده دارد ، همچنین در مورد الحاق فرزندان بهشتیان به آنها نیز قرآن در همان آیه مى گوید : وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإِیمان: «این در صورتى است که فرزندان آنها در ایمان از آنها پیروى کنند».

* * *