در آیات فوق سه اصل از اصول مسلم اسلامى آمده، که در کتب آسمانى پیشین نیز به عنوان اصول مسلمى شناخته شده است:
الف ـ هر کس مسئول گناهان خویش است.
ب ـ بهره هر کس در آخرت همان سعى و کوشش او است.
ج ـ خداوند به هر کس در برابر عملش جزاى کامل مى دهد.
و به این وسیله قرآن خط بطلان بر بسیارى از اوهام و خرافات که عوام مردم دارند، و یا احیاناً در بعضى از مذاهب به صورت یک عقیده درآمده است، مى کشد.
قرآن از این طریق نه تنها عقیده مشرکان عرب را در زمان جاهلیت که معتقد بودند: یک انسان مى تواند گناهان دیگرى را بر عهده گیرد، نفى مى کند، بلکه، قلم سرخ بر اعتقاد معروفى که میان مسیحیان رائج بوده و هست مى کشد، که مى گویند : خداوند فرزندش مسیح(علیه السلام) را به دنیا فرستاد تا بالاى دار رود، و زجر و شکنجه بیند و بار گناه گنهکاران را بر دوش کشد!
همچنین اعمال زشت گروهى از کشیشان را که در قرون وسطى، مغفرت نامه و اوراق استحقاق بهشت را مى فروختند، و امروز هم به مسأله گناه بخشى ادامه مى دهند، محکوم مى نماید.
منطق عقل نیز همین را اقتضاء مى کند که «هر کسى مسئول اعمال خویش، و منتفع به اعمال خویش باشد».
این اعتقاد اسلامى سبب مى شود که انسان به جاى پناه بردن به خرافات، و یا گناه خویش را به گردن این و آن افکندن، به سراغ سعى و تلاش و کوشش در اعمال خیر برود، و از گناه بپرهیزد، و هر گاه لغزشى براى او رخ داد و خطائى دامان او را گرفت، برگردد و توبه کند و جبران نماید.
تأثیر تربیتى این عقیده در انسان ها کاملاً روشن و غیر قابل انکار است، همان گونه که اثر مخرب آن عقائد جاهلى نیز بر کسى پوشیده نیست.
درست است که این آیات ناظر به سعى و تلاش براى آخرت و مشاهده پاداش آن در سراى دیگر است، ولى ملاک و معیار اصلى آن، دنیا را نیز در بر مى گیرد، به این معنى که افراد با ایمان نباید در انتظار دیگران بنشینند که براى آنها کار کنند، و مشکلات جامعه آنها را حل نمایند. بلکه خود دامن همت به کمر زده، به سعى و تلاش و کوشش برخیزند.
از این آیات، یک اصل حقوقى در مسائل جزائى نیز استفاده مى شود، که همیشه کیفرها دامان گنهکاران واقعى را مى گیرد، و کسى نمى تواند کیفر دیگرى را بر ذمه بگیرد.

* * *