سؤال دیگرى که در اینجا مطرح مى شود، این است: اگر خداوند بندگان را براى عبودیت آفریده است، پس چرا گروهى راه کفر را پیش مى گیرند؟ آیا
ممکن است اراده خداوند از هدفش، تخلف پذیرد؟
کسانى که این ایراد را مى کنند، در حقیقت اراده تکوینى و تشریعى را با هم اشتباه کرده اند; زیرا هدف، عبادت اجبارى نبوده، بلکه عبادت و بندگى توأم با اراده و اختیار است، و در چنین زمینه اى هدف به صورت آماده کردن زمینه ها تجلى مى کند، فى المثل، هنگامى که گفته مى شود: من این مسجد را براى نماز خواندن مردم درست کرده ام، مفهومش این است آن را آماده براى این کار ساخته ام، نه این که مردم را به اجبار به نماز وادارم، همچنین در موارد دیگر، مانند ساختن مدرسه براى تحصیل، و بیمارستان براى درمان، و کتابخانه براى مطالعه.
به این ترتیب، خداوند این انسان را آماده براى اطاعت و بندگى ساخته، و هر گونه وسیله را اعم از عقل و عواطف و قواى مختلف را از درون، و پیامبران و کتب آسمانى و برنامه هاى تشریعى را از برون، براى آنها فراهم نموده است.
مسلم است این معنى در مؤمن و کافر یکسان است، هر چند مؤمن از امکانات خود بهره بردارى نموده و کافر ننموده است.
لذا در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: وقتى از تفسیر این آیه (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاّ لِیَعْبُدُونِ) از آن حضرت سؤال کردند، فرمود: خَلَقَهُمْ لِلْعِبادَةِ: «آنها را براى عبودیت آفریده است».
راوى مى گوید: سؤال کردم: خاصَّةٌ أَمْ عامَّةٌ؟: «آیا گروه خاصى منظور است یا همه مردم»؟
امام فرمود: عامَّةٌ: «همه مردم».(1)
و در حدیث دیگرى از همان امام(علیه السلام) نقل شده که، وقتى از تفسیر این آیه سؤال کردند، فرمود: خَلَقَهُمْ لِیَأْمُرَهُمْ بِالْعِبادَةِ: «آنها را آفرید تا دستور عبادت به آنها دهد».(2)
اشاره به این که هدف، اجبار به عبادت و بندگى نبوده، بلکه زمینه سازى براى آن بوده است، و این در حق عموم مردم صادق مى باشد.(3)

* * *

1 ـ «بحار الانوار»، جلد 5، صفحه 314، حدیث 7.
2 ـ «بحار الانوار»، جلد 5، صفحه 314، حدیث 5.
3 ـ از آن چه در بالا گفته شده روشن مى شود که «الف و لام» در «الانس» و «الجن» در آیه، براى استغراق است، و شامل همه افراد مى شود، نه براى جنس، به طورى که فقط گروهى را شامل شود، آن چنان که در بعضى از تفاسیر آمده است.