این سوره، در «مکّه» نازل شده و داراى 45 آیه است
محتواى سوره «ق»
محور بحث هاى این سوره، مسأله «معاد» است و تقریباً تمام آیات، بر همین محور دور مى زند، و مسائل دیگر در آن شکل جنبى دارد.
در مسائل مربوط به معاد، انگشت روى امور زیر مى گذارد:
1 ـ انکار و تعجب کافران از مسأله «معاد» (معاد جسمانى).
2 ـ استدلال بر مسأله «معاد» از طریق توجه به نظام آفرینش، و مخصوصاً احیاى زمین هاى مرده به وسیله نزول باران.
3 ـ استدلال بر مسأله «معاد» از طریق توجه به خلقت نخستین.
4 ـ اشاره به مسأله ثبت اعمال و اقوال براى «یوم الحساب».
5 ـ مسائل مربوط به مرگ و انتقال از این جهان به سراى دیگرى.
6 ـ گوشه اى از حوادث روز قیامت و اوصاف بهشت و دوزخ.
7 ـ اشاره به حوادث تکان دهنده پایان جهان، که سر آغازى است بر جهان دیگر.
در این میان اشاراتى است کوتاه و مؤثر به وضع اقوام طغیانگر پیشین، و سرنوشت دردناک و شوم آنها (مانند قوم «فرعون»، «عاد»، «لوط»، «شعیب»، و «تبع») و نیز دستوراتى براى توجه به خدا و ذکر او به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) داده شده است.
و اشاره کوتاهى به عظمت قرآن در آغاز و پایان سوره به چشم مى خورد.
* * *
فضیلت تلاوت سوره «ق»
از روایات اسلامى استفاده مى شود که، پیامبر(صلى الله علیه وآله) اهمیت فراوانى براى این سوره قائل بود، تا آنجا که هر روز «جمعه» آن را در خطبه نماز جمعه قرائت مى فرمود.(1)
در حدیث دیگرى آمده است: در هر روز «عید» و «جمعه» آن را تلاوت مى کرد.(2)
این به خاطر آن است که روز «جمعه و عید»، روز بیدارى و آگاهى انسان ها، روز بازگشت به فطرت نخستین، و روز توجه به خدا و «یوم الحساب» است، و از آنجا که آیات این سوره، به نحو بسیار مؤثرى مسأله معاد، مرگ و حوادث قیامت را بازگو مى کند، و تفکر در آن تأثیر عمیقى در بیدارى و تربیت انسان ها دارد، مورد توجه خاص آن حضرت قرار داشت.
در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) چنین نقل شده: وَ مَنْ قَرَأَ سُورَةَ «ق» هَوَّنَ اللّهُ عَلَیْهِ تاراتِ الْمَوْتِ وَ سَکَراتِهِ: «کسى که سوره «ق» را بخواند، خداوند مشکلات و سکرات مرگ را بر او آسان مى سازد».(3)
و نیز در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) آمده: وَ مَنْ أَدْمَنَ فِى فَرائِضِهِ وَ نَوافِلِهِ سُورَةَ «ق» وَسَّعَ اللّهُ فِى رِزْقِهِ، وَ اَعْطاهُ کِتابَهُ بِیَمِیْنِهِ وَ حاسَبَهُ حِساباً یَسِیْراً: «کسى که پیوسته در نمازهاى فریضه و نافله سوره «ق» را بخواند، خداوند روزى او را گسترده مى کند، نامه اعمالش را به دست راستش مى دهد، و حساب او را در قیامت آسان مى سازد».(4)
نیاز به یاد آورى ندارد که این همه افتخار و فضیلت، تنها با خواندن الفاظ حاصل نمى شود، بلکه خواندن الفاظ، سرآغازى است براى بیدارى اندیشه ها، و آن نیز وسیله اى است براى عمل صالح و هماهنگى با محتواى سوره.
* * *
1 ـ تفسیر «قرطبى»، جلد 9، صفحه 6171.
2 ـ تفسیر «فى ظلال»، جلد 7، صفحه 547.
3 و 4 ـ «مجمع البیان»، جلد 9، صفحه 140.
