این آیه، به دنبال آیات قبل، صفات جمعى از دشمنان اسلام را تشریح مى کند و به گوشه اى از اعمال آنها اشاره مى نماید.
توجه مى دهد که: یکى از کارهاى آنها، تحریف حقایق و تغییر چهره دستورهاى خداوند بوده است، چنان که قرآن مى فرماید: «جمعى از یهودیان سخنان را از محل خود تحریف مى نمایند» (مِنَ الَّذینَ هادُوا یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ).
این تحریف، ممکن است جنبه لفظى داشته باشد و یا جنبه معنوى و عملى، اما جمله هاى بعد مى رساند که منظور از تحریف در اینجا همان تحریف لفظى و تغییر عبارت است; زیرا آنها مى گویند: «ما شنیدیم و مخالفت کردیم»! (وَ یَقُولُونَ سَمِعْنا وَ عَصَیْنا).
یعنى به جاى این که بگویند: سَمِعْنا وَ أَطَعْنا: «شنیدیم و فرمانبرداریم» مى گویند: شنیدیم و مخالفیم، و این درست به سخن کسانى مى ماند که گاهى از روى تمسخر و استهزاء مى گویند: «از شما گفتن و از ما گوش نکردن»! جمله هاى دیگر آیه نیز شاهد این گفتار است.
بعد از آن، به قسمت دیگرى از سخنان عداوت آمیز و آمیخته با جسارت و بى ادبى آنها اشاره کرده، مى گوید: آنها مى گویند: «بشنو که هرگز نشنوى»! (وَ اسْمَعْ غَیْرَ مُسْمَع).
و به این ترتیب، آنها براى نگهدارى یک عده از همه جا بى خبر، علاوه بر تحریف حقایق و خیانت در ابلاغ کتب آسمانى ـ که سرمایه اصلى نجات قوم و ملت آنها از چنگال ستمگرانى همچون فرعون را تشکیل مى داد به حربه ناجوانمردانه استهزاء و سخریه که حربه افراد خودخواه و مغرور و لجوج است متوسل مى شدند.
و گاهى علاوه بر همه اینها از جمله هائى که مسلمانان پاکدل در برابر پیامبر(صلى الله علیه وآله)مى گفتند، سوء استفاده کرده و آن جمله ها را با معانى دیگرى به عنوان تکمیل سخریه هاى خود، به کار مى بردند، مانند جمله «راعِنا» که به معنى «ما را مراعات کن و به ما مهلت بده» بود.
مسلمانان راستین در آغاز دعوت پیامبر(صلى الله علیه وآله) براى این که خوب تر و بهتر سخنان او را بشنوند و به دل بسپارند در برابر پیامبر(صلى الله علیه وآله) این جمله را مى گفتند.
ولى این دسته از یهود این جمله را دستاویز قرار داده و آن را مقابل آن حضرت، تکرار مى کردند و منظورشان معنى عبرى این جمله که «بشنو که هرگز نشنوى» بود، و یا معنى دیگر عربى آن را یعنى «ما را تحمیق کن»! اراده مى کردند.(1) اشاره به این که کار پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) ـ العیاذ باللّه ـ تحمیق و اغفال کردن مردم بوده است.(2)
تمام اینها به منظور آن بود که: با زبان خود حقایق را از محور اصلى بگردانند و در آئین حق طعن زنند، مى فرماید: «تا با زبان خود حقایق را بگردانند و در آئین خدا طعنه زنند» (وَ راعِنا لَیّاً بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ طَعْناً فِی الدِّینِ).
«لَىّ» (بر وزن حىّ) به معنى تابیدن طناب و مانند آن و به معنى تغییر و تحریف نیز آمده است.
اگر آنها به جاى این همه لجاجت و دشمنى با حق، و جسارت و بى ادبى، راه راست را پیش مى گرفتند، برایشان بهتر بود، لذا مى فرماید: «اما اگر مى گفتند: ما کلام خدا را شنیدیم و از در اطاعت درآمدیم، سخنان ما را بشنو و ما را مراعات کن و به ما مهلت بده (تا حقایق را کاملاً درک کنیم) به نفع آنها بود و با عدالت و منطق و ادب کاملاً تطبیق داشت» (وَ لَوْ أَنَّهُمْ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا وَ اسْمَعْ وَ انْظُرْنا لَکانَ خَیْراً لَهُمْ وَ أَقْوَمَ).
سپس مى افزاید: «ولى آنها بر اثر کفر، سرکشى و طغیان از رحمت خدا به دور افتاده اند (و دل هاى آنها آن چنان مرده است که به این زودى، زنده و بیدار نمى گردد) فقط دسته کوچکى از آنها افراد پاکدلى هستند که آمادگى پذیرش حقایق را دارند، سخنان حق را مى شنوند و ایمان مى آورند» (وَ لکِنْ لَعَنَهُمُ اللّهُ بِکُفْرِهِمْ فَلا یُؤْمِنُونَ إِلاّ قَلیلاً).
بعضى این جمله را جزء خبرهاى غیبى قرآن دانسته اند; زیرا همان طور که قرآن در این جمله خبر داده است در طول تاریخ اسلام، تنها عده کمى از یهود ایمان آوردند و به اسلام پیوستند و بقیه آنها از آن روز تا کنون، با اسلام سر جنگ داشته و دارند.

* * *

1 ـ «راعِنا» اگر از ماده «رعى» گرفته شود، به معنى مراعات کن و مهلت بده مى باشد، و اگر از ماده «رعونت» گرفته شود، به معنى ما را تحمیق کن، مى باشد، و باید توجه داشت که در صورت اول، نون راعِنا بدون تشدید و در صورت دوم با تشدید خواهد بود، و از پاره اى از روایات استفاده مى شود که گویا یهود مخصوصاً نون را تشدید داده و آخر آن را مى کشیدند.
2 ـ «بحار الانوار»، جلد 9، صفحات 66، 332 و 333 (در تفسیر آیه 104 سوره بقره) و جلد 22، صفحه 19 (درباره راعناً در جلد اول تفسیر «نمونه»، ذیل آیه 104 سوره «بقره» نیز سخن گفته ایم).