در جمله «وَ اِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً» به واژه تازه اى برخورد مى کنیم که فقط در دو مورد از قرآن دیده مى شود: یکى در آیه مورد بحث و دیگرى در آخرین آیه از همین سوره «نساء» و آن کلمه «کَلالَة» است.
آنچه از کتب لغت استفاده مى شود این است: «کَلالَة» در اصل معنى مصدرى دارد و به معنى «کَلال» یعنى از بین رفتن قوت و توانائى است.(1)
ولى بعداً به خواهران و برادرانى که از شخص متوفى ارث مى برند گفته شده است.
شاید تناسب آن این باشد که برادران و خواهران جزء طبقه دوم ارث هستند، و تنها با نبودن پدر و مادر و فرزند، ارث مى برند، و چنین کسى که پدر و مادر و فرزندى ندارد، مسلماً در رنج است و قدرت و توانائى خویش را از دست داده، لذا به آنها «کَلالَة» گفته مى شود.
«راغب» در کتاب «مفردات» مى گوید: «کَلالَة» به ورّاث ـ غیر از پدر و فرزند ـ گفته مى شود.
و «ابن عباس» گفته: به جز فرزند به سایر ورّاث «کَلالَة» مى گویند.(2)
و در روایتى که از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده، آن حضرت در پاسخ این سؤال که: «کلالة چیست»؟ فرمود: «مَنْ ماتَ وَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لا والِدٌ».(3)
«کَلالَة» عنوانى است براى شخصى که از دنیا رفته، در حالى که نه پدر و مادرى دارد و نه فرزند، از این بیان استفاده مى شود: «کَلالَة» اسم میت است و هر دو قول صحیح است.(4)
و اما این که چرا قرآن به جاى بردن نام برادر و خواهر این تعبیر (کلالة) را انتخاب کرده؟ شاید به خاطر آن است که این گونه افراد که: نه پدر و مادر دارند و نه فرزندى، مراقب باشند اموال آنها به دست کسانى خواهد رسید که نشانه ناتوانى او هستند.
و بنابراین، پیش از آن که دیگران از آن استفاده کنند، خودشان آنها را در موارد ضرورى تر و لازم تر، در راه کمک به نیازمندان و حفظ مصالح اجتماعى صرف کنند.

* * *

1 ـ در «صحاح اللغة» مى خوانیم: «اَلْکَلالَةُ فِى الأَصْلِ مَصْدَرٌ بِمَعْنَى الْکَلالِ وَ هُوَ ذَهابُ الْقُوَّةِ».
2 ـ «بحار الانوار»، جلد 14، صفحه 174 و جلد 30، صفحه 511 - «فقه القرآن» راوندى، جلد 2، 2
صفحه 336، کتابخانه آیت اللّه مرعشى نجفى، 1405 هـ ق.
3 ـ «کنز العمال»، جلد 11، صفحه 78، مؤسسة الرسالة بیروت ـ تفسیر «قرطبى»، ذیل آیه مورد بحث ـ تفسیر «ابن کثیر»، جلد 2، صفحه 429، ذیل آیه 176 سوره «نساء» ـ تفسیر «المیزان»، جلد 4، صفحه 212، انتشارات جامعه مدرسین.
4 ـ وَ الْکَلالَةُ اِسْمٌ لِما عَدَا الْوَلَدِ وَ الْوالِدِ مِنَ الْوَرَثَةِ. وَ قالَ اِبْنُ عَبّاس: هُوَ اِسْمٌ لِمَنْ عَدَا الْوَلَدِ وَ رُوِىَ أَنَّ النَّبِى(صلى الله علیه وآله) سُئِلَ عَنِ الْکَلالَةِ، فَقالَ: مَنْ ماتَ وَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لا والِدٌ فَجَعَلَهُ اِسْماً لِلْمَیِّتِ وَ کِلاَ الْقَوْلَیْنِ صَحِیْحٌ («مفردات راغب»، صفحه 437، دفتر نشر الکتاب ـ تفسیر «المیزان»، جلد 4، صفحه 212، انتشارات جامعه مدرسین).