این سوره، در «مدینه» نازل شده و داراى 176 آیه است
1 ـ محتواى این سوره
همان طور که گفتیم: این سوره در «مدینه» نازل شده، یعنى به هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) دست در کار تأسیس حکومت اسلامى و ایجاد یک جامعه سالم انسانى بود، به همین دلیل بسیارى از قوانینى که در سالم سازى جامعه مؤثر است، در این سوره آمده است.
از طرفى چون افرادى که تار و پود این جامعه نو پا را تشکیل مى دادند، افراد بت پرست دیروز با آن همه آلودگى هاى دوران جاهلیت بوده اند، لذا باید قبل از هر چیز رسوبات گذشته از مغز و روح آنها بیرون رود و به جاى آن قوانین و برنامه هائى که براى نوسازى یک جامعه فرسوده لازم است، قرار گیرد.
به طور کلى بحث هاى مختلفى که در این سوره مطرح شده، به چهارده بخش تقسیم مى شود:
1 ـ دعوت به ایمان و عدالت و قطع رابطه دوستانه با دشمنان سرسخت.
2 ـ قسمتى از سرگذشت پیشینیان براى آشنائى هر چه بیشتر به سرنوشت جامعه هاى نا سالم.
3 ـ حمایت از کسانى که نیازمند به کمک هستند، مانند یتیمان، و دستورهاى لازم براى نگاهدارى و مراقبت از حقوق آنها.
4 ـ قانون ارث بر اساس یک روش طبیعى و عادلانه در برابر شکل بسیار زننده اى که در آن زمان داشت و به بهانه هاى مختلفى افراد ضعیف را محروم مى ساختند.
5 ـ قوانین مربوط به ازدواج و برنامه هائى براى حفظ عفت عمومى.
6 ـ قوانین کلى براى حفظ اموال عمومى.
7 ـ کنترل و نگهدارى و بهسازى نخستین واحد اجتماع یعنى محیط خانواده.
8 ـ حقوق و وظائف متقابل افراد جامعه در برابر یکدیگر.
9 ـ معرفى دشمنان جامعه اسلامى و بیدار باش به مسلمانان در برابر آنها.
10 ـ حکومت اسلامى و لزوم اطاعت از رهبر چنین حکومتى.
11 ـ تشویق مسلمانان به مبارزه با دشمنان شناخته شده.
12 ـ معرفى دشمنانى که احیاناً فعالیت هاى زیر زمینى داشتند.
13 ـ اهمیت هجرت و لزوم آن به هنگام روبرو شدن با یک جامعه فاسد و غیر قابل نفوذ.
14 ـ مجدداً بحث هائى درباره ارث و لزوم تقسیم ثروت هاى متراکم شده در میان وارثان.
* * *
2 ـ فضیلت تلاوت این سوره
پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) طبق روایتى فرمود: «هر کس سوره نساء را بخواند گویا به اندازه هر مسلمانى که طبق مفاد این سوره ارث مى برد، در راه خدا انفاق کرده است و همچنین پاداش کسى را که برده اى را آزاد کرده به او مى دهند».(1)
بدیهى است در این روایت و در تمام روایات مشابه آن،(2) منظور تنها خواندن آیات نیست بلکه خواندن، مقدمه اى است براى فهم و درک، و نیز به نوبه خود مقدمه اى است براى پیاده ساختن آن در زندگى فردى و اجتماعى، و مسلّم است که اگر مسلمانان از مفاد آیات این سوره در زندگى خود الهام بگیرند، همه این پاداش ها را علاوه بر نتائج دنیوى آن خواهند داشت.
* * *
1 ـ «مجمع البیان»، ابتداى سوره نساء ـ «مستدرک الوسائل»، جلد 4، صفحه 338، چاپ آل البیت ـ «مصباح کفعمى»، صفحه 439، انتشارات رضى، قم، 1405 هـ ق.
2 ـ «وسائل الشیعه»، جلد 7، صفحه 409، چاپ آل البیت ـ «بحار الانوار»، جلد 86، صفحه 349 و جلد 89، صفحه 273.
3 ـ محل نزول سوره نساء
تمام آیات این سوره (به استثناى آیه 58 طبق نقل بعضى از مفسران) در «مدینه» نازل شده است و از نظر ترتیب نزول، بعد از سوره «ممتحنه» قرار دارد.
زیرا مى دانیم ترتیب کنونى سوره هاى قرآن مطابق ترتیب نزول سوره ها نیست، یعنى بسیارى از سوره هائى که در «مکّه» نازل شده در آخر قرآن قرار دارد و بسیارى از سوره هائى که در «مدینه» نازل شده است در اوائل قرآن قرار گرفته.
البته همان طور که در آغاز جلد اول گفتیم،(1) مدارکى در دست است که جمع آورى سوره هاى قرآن به شکل کنونى در زمان خود پیامبر(صلى الله علیه وآله) واقع شده، بنابراین، به هنگام جمع آورى قرآن شخص پیامبر(صلى الله علیه وآله) به دلائل مختلفى از جمله اهمیت مطالب، و ترتیب طبیعى آنها، دستور داده است که سوره ها را بر طبق وضعى که الآن مى بینیم ترتیب دهند، که نخستین آنها سوره «حمد» و آخرین آنها سوره «الناس» است بدون این که کلمه و یا حتى حرفى از آیات و یا سوره ها کم و یا زیاد شود.
نظر به این که بحث هاى فراوانى در مورد احکام و حقوق زنان در آن طرح شده، سوره «نساء» نامیده شده است.
* * *
1 ـ تفسیر «نمونه»، جلد 1، صفحه 30 به بعد (ویرایش جدید).
