افراد زشتکار دو دسته اند: دسته اى به راستى از عمل خود شرمنده اند، و روى طغیان غرائز، مرتکب زشتى ها و گناهان مى شوند، نجات این دسته، بسیار آسان است; زیرا همیشه بعد از انجام گناه پشیمان شده، مورد سرزنش وجدان بیدارشان قرار مى گیرند.
ولى دسته دیگرى هستند، که نه تنها احساس شرمندگى نمى کنند، بلکه به قدرى مغرور و از خود راضى هستند، که از اعمال زشت و ننگینشان خوشحالند و حتى به آن مباهات مى کنند، و از آن بالاتر، مایل هستند مردم، آنها را نسبت باعمال نیکى که هرگز انجام نداده اند، مدح و تمجید، کنند. آیه فوق مى فرماید:
«گمان مبرید این گونه اشخاص که از اعمال زشت خود خوشحالند، و دوست مى دارند، در برابر آنچه انجام نداده اند، از آنها تقدیر و ستایش شود، از عذاب پروردگار به دورند، و نجات خواهند یافت» (لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ یَفْرَحُونَ بِما أَتَوْا وَ یُحِبُّونَ أَنْ یُحْمَدُوا بِما لَمْ یَفْعَلُوا فَلا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفازَة مِنَ الْعَذابِ).
بلکه نجات براى کسانى است، که حداقل از کار بد خود شرمنده اند و از این که کار نیکى نکرده اند، پشیمانند.
در پایان آیه مى فرماید: نه تنها این گونه اشخاص از خود راضى و مغرور اهل نجات نیستند، بلکه «عذاب دردناکى در انتظار آنها است» (وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ).
از این آیه ممکن است، استفاده شود که فرح و سرور در برابر کار نیکى که انسان توفیق انجام آن را یافته (اگر به صورت معتدل باشد، و مایه غرور و خودپسندى نگردد) نکوهیده نیست.
و همچنین علاقه به تشویق و تقدیر، در برابر کارهاى نیکى که انجام شده، آن هم اگر در حدّ اعتدال باشد و انگیزه اعمال او نباشد، مذموم نخواهد بود; زیرا اینها غریزى انسان است.
اما با این حال، دوستان خدا و افرادى که در سطوح عالى ایمان قرار دارند، حتى از چنان سرور و چنین تقدیرى خود را به دور مى دارند.
آنها همواره، اعمال خود را ناچیز و کمتر از میزان لازم مى بینند، و خود را مقصر در برابر عظمت پروردگار، احساس مى کنند.
ضمناً تصور نشود، آیه فوق مخصوص به منافقانى است که در صدر اسلام بوده اند، و یا مانند آنها، بلکه، همه افرادى که، در عصر و زمان ما، در شرائط مختلف اجتماعى قرار دارند و از اعمال زشت خود شادند، و یا مردم را تحریک مى کنند که آنها را، با قلم، یا سخن، در برابر اعمالى که انجام نداده اند، تقدیر کنند، همگى مشمول این آیه اند.
این چنین افراد، نه تنها عذاب دردناک جهان دیگر، در انتظارشان است، که در زندگى این جهان نیز، گرفتار خشم مردم، و جدائى از خلق خدا، و انواع نابسامانى ها، خواهند شد.
* * *
در آیه بعد، که بشارتى است براى مؤمنان و تهدیدى است براى کافران، مى فرماید: «خداوند، مالک آسمان ها و زمین است، و او بر همه چیز قادر است» (وَ لِلّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللّهُ عَلى کُلِّ شَیْء قَدیرٌ).
یعنى دلیلى ندارد که مؤمنان براى پیشرفت خود از راه هاى انحرافى وارد شوند، و به کارى که انجام نداده اند تشویق گردند، آنها مى توانند در پرتو قدرت خداوند آسمان و زمین، با استفاده کردن از طرق مشروع و صحیح به پیشروى خود ادامه دهند.
و نیز افراد بدکار و منافق که مى خواهند با استفاده از این طرق انحرافى به جائى برسند، تصور نکنند، که از مجازات پروردگارى که بر تمام هستى حکومت مى کند، نجات خواهند یافت.
* * *
