در این آیه، مجدداً بحث پیرامون مسأله اتحاد و پرهیز از تفرقه و نفاق است.
این آیه، مسلمانان را از این که همانند اقوام پیشین ـ همچون یهود و نصارى ـ راه تفرقه و اختلاف پیش گیرند و عذاب عظیم براى خود بخرند را بر حذر مى دارد، و در حقیقت آنها را به مطالعه تاریخ پیشینیان، و سرنوشت دردناک آنها پس از اختلاف و تفرقه، دعوت مى کند.
مى فرماید: «و مانند کسانى نباشید که پس از رسیدن نشانه هاى روشن پروردگار به آنها پراکنده شدند و اختلاف کردند و آنها عذاب عظیمى دارند» (وَ لا تَکُونُوا کَالَّذینَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ وَ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ).
اصرار و تأکید قرآن مجید در این آیات، درباره اجتناب از تفرقه و نفاق، اشاره به این است که این حادثه در آینده در اجتماع آنها وقوع خواهد یافت; زیرا هر کجا قرآن در ترساندن از چیزى زیاد اصرار نموده اشاره به وقوع و پیدایش آن مى باشد.
پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) نیز این پیش بینى را قبلا کرد و صریحاً به مسلمانان خبر داد که: «قوم یهود بعد از موسى 71 فرقه شدند و مسیحیان 72 فرقه و امت من بعد از من 73 فرقه خواهند شد».(1)
ظاهراً عدد 70 اشاره به کثرت است و به اصطلاح «عدد تکثیرى» است نه «شمارشى» یعنى در میان یهود یک طایفه بر حق بودند و «طوائف زیادى» بر باطل، در میان مسیحیان طوائف باطل فزونى گرفتند و حق همچنان در یک طایفه بود، و در میان مسلمانان اختلافات باز هم فزونى خواهد گرفت.
طبق آنچه قرآن مجید اشاره کرده و پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نیز خبر داده بود مسلمانان بعد از وفات او از طریق مستقیم ـ که یک راه بیش نبود ـ منحرف شدند در عقاید مذهبى و حتى در خودِ دین پراکنده گشتند و به تکفیر یکدیگر پرداختند، تا آنجا که در میان آنان، گاه شمشیر، و گاه سب و لعن حکومت مى کرد.
کار به جائى کشید که بعضى از مسلمانان، جان و مال همدیگر را حلال مى دانستند و حتى به قدرى میان آنان عداوت و دشمنى ایجاد شده بود که بعضى حاضر مى شدند به کفار بپیوندند و با برادران دینى خود جنگ کنند!.
بدین ترتیب، اتحاد و وحدت، که رمز موفقیت مسلمانان پیشین بود به نفاق و اختلاف مبدل گشت، در نتیجه، زندگى سعادتمندانه آنان بیک زندگى شقاوت بار تبدیل شد، و عظمت دیرین خود را از دست دادند.
اما عذاب آخرت ـ آن چنان که خدا در قرآن بیان کرده است ـ فوق العاده از این عذاب هم شدیدتر خواهد بود و در انتظار تفرقه اندازان و اختلاف گرایان است.
لذا در پایان آیه مى فرماید: «کسانى که با بودن ادله روشن در دین، چنان اختلاف کنند به عذاب عظیم و دردناکى گرفتار مى گردند» (وَ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیْمٌ).
بى شک نتیجه فورى اختلاف و نفاق، ذلت و خوارى است و سرّ ذلت و خوارى هر ملت را در اختلاف و نفاق آنان باید جستجو کرد، جامعه اى که اساس قدرت و ارکان همبستگى هاى آن با تیشه هاى تفرقه در هم کوبیده شود، سرزمین آنان براى همیشه جولانگاه بیگانگان و قلمرو حکومت استعمارگران خواهد بود، راستى چه عذاب بزرگى است!

* * *

1 ـ این روایت به طرق مختلف از شیعه و سنى نقل شده است از طریق شیعه در کتاب هاى: خصال، معانى، احتجاج، امالى صدوق، اصل سلیم بن قیس و تفسیر عیّاشى، وارد شده است، و از طرق اهل تسنن نیز در کتاب هاى: درّ المنثور، جامع الاصول و ملل و نحل نقل شده است. («بحار الانوار»، جلد 28، صفحه 3، 4، 13 و 29 و جلد 30، صفحه 337).