علاوه بر آیات فراوان قرآن مجید احادیث زیادى در منابع معتبر اسلامى نیز درباره اهمیت این دو وظیفه بزرگ اجتماعى وارد شده است که در آنها به خطرات و عواقب شومى که بر اثر ترک این دو وظیفه در جامعه به وجود مى آید، اشاره گردیده، به عنوان نمونه:
الف ـ امام باقر(علیه السلام) مى فرماید: إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ سَبِیلُ الأَنْبِیاءِ وَ مِنْهاجُ الصُّلَحاءِ فَرِیضَةٌ عَظِیمَةٌ بِها تُقامُ الْفَرائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَکاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظالِمُ وَ تُعْمَرُ الْأَرْضُ وَ یُنْتَصَفُ مِنَ الْأَعْداءِ وَ یَسْتَقِیمُ الْأَمْرُ:
«امر به معروف و نهى از منکر راه انبیاء و طریق صالحان است، دو فریضه بزرگ الهى است که بقیه فرائض با آنها برپا مى شوند، و به وسیله این دو، راه ها امن مى گردد، و کسب و کار مردم حلال مى شود، حقوق افراد تأمین مى گردد، و در سایه آن زمین ها آباد، از دشمنان انتقام گرفته مى شود، و در پرتو آن همه کارها رو به راه مى گردد».(1)
ب ـ پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: مَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهى عَنِ الْمُنْکَرِ فَهُوَ خَلِیْفَةُ اللّهِ فِى أَرْضِهِ وَ خَلِیْفَةُ رَسُولِ اللّهِ وَ خَلِیْفَةُ کِتابِهِ:
«کسى که امر به معروف و نهى از منکر کند، جانشین خداوند در زمین، و جانشین پیامبر و کتاب او است».(2)
از این حدیث به خوبى استفاده مى شود که این فریضه بزرگ قبل از هر چیز یک برنامه الهى است و بعثت پیامبران و نزول کتب آسمانى همه جزء این برنامه است.
ج ـ مردى خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمد ـ در حالى که حضرت بر فراز منبر نشسته بود ـ پرسید:
مَنْ خَیْرُ النّاسِ: «از همه مردم بهتر کیست»؟
پیامبر فرمود: آمَرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أَتْقاهُمْ لِلّهِ وَ أَرْضاهُمْ: «آن کس که از همه بیشتر امر بمعروف و نهى از منکر کند و آن کس که از همه پرهیزگارتر باشد و در راه خشنودى خدا از همه بیشتر گام بردارد».(3)
د ـ در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: «باید امر به معروف و نهى از منکر کنید و گر نه خداوند ستمگرى را بر شما مسلط مى کند که نه به پیران احترام مى گذارد، و نه به خردسالان رحم مى کند.
نیکان و صالحان شما دعا مى کنند ولى مستجاب نمى شود و از خداوند یارى مى طلبند اما خدا به آنها کمک نمى کند و حتى توبه مى کنند و خدا از گناهانشان در نمى گذرد».(4)
اینها همه واکنش طبیعى اعمال جمعیتى است که این وظیفه بزرگ اجتماعى را تعطیل کنند; زیرا بدون نظارت عمومى، جریان امور از دست نیکان خارج مى شود، و بدان میدان اجتماع را تسخیر مى کنند، و این که در حدیث فوق مى فرماید حتى توبه آنها قبول نمى شود به خاطر آن است که توبه با ادامه سکوت آنها در برابر مفاسد، مفهوم صحیحى ندارد مگر این که در برنامه خود تجدید نظر کنند.
هـ ـ على(علیه السلام) مى فرماید: وَ ما أَعْمالُ الْبِرِّ کُلُّها وَ الْجِهادُ فِی سَبِیلِ اللّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ إِلاّ کَنَفْثَة فِی بَحْر لُجِّىٍّ: «تمام کارهاى نیک و حتى جهاد در راه خدا در برابر امر بمعروف و نهى از منکر چون آب دهان است در برابر دریاى پهناور»!(5)
این همه تأکیدات به خاطر آن است که: این دو وظیفه بزرگ در حقیقت ضامن اجراى بقیه وظائف فردى و اجتماعى است، و در حکم روح و جان آنها محسوب مى شود، و با تعطیل شدن آنها تمام احکام و اصول اخلاقى ارزش خود را از دست خواهد داد.

* * *

1 ـ «وسائل الشیعه»، جلد 11، صفحه 395، کتاب امر به معروف و نهى از منکر، باب 1، حدیث 6 (جلد 16، صفحه 119، حدیث 21132، چاپ آل البیت) ـ «کافى»، جلد 5، صفحه 55 و 56 (دار الکتب الاسلامیه).
2 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ «مستدرک الوسائل»، جلد 12، صفحه 179 (چاپ آل البیت) ـ تفسیر «قرطبى»، جلد 4، صفحه 47، ذیل آیات 21 و 22 سوره «آل عمران» (مؤسسة التاریخ العربى).
3 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ «مسند احمد»، جلد 6، صفحه 432 (دار صادر بیروت) ـ تفسیر «قرطبى»، جلد 4، صفحه 47، ذیل آیات 21 و 22 سوره «آل عمران» (مؤسسة التاریخ العربى).
4 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ «کافى»، جلد 5، صفحه 56، حدیث 3 (دار الکتب الاسلامیه) ـ «وسائل الشیعه»، جلد 16، صفحه 118 (چاپ آل البیت) ـ «بحار الانوار»، جلد 90، صفحه 371 و جلد 97، صفحه 71 و 93 ـ «درّ المنثور»، جلد 2، صفحه 301 (چاپ دار المعرفة).
5 ـ «نهج البلاغه»، کلمات قصار، شماره 374.