در آیه مورد بحث خواندیم: خداوند مى فرماید: در سایه این فتح مبین، گناهان متقدم و متأخر تو را بخشیده، در این که منظور از «متقدم» و «متأخر» چیست؟ بین مفسران گفتگو است.
بعضى «ما تقدم» را اشاره به عصیان و ترک اولىِ «آدم» و «حوا» دانسته اند و «ما تأخر» را اشاره به گناهان امت.
بعضى دیگر «ما تقدم» را به مسائل مربوط به قبل از نبوت، و «ما تأخر» را مربوط به بعد از نبوت مى دانند.
بعضى دیگر «ما تقدم» را به آنچه قبل از «صلح حدیبیه» بوده، و «ما تأخر» را به آنچه بعد از «صلح حدیبیه» رخ داده است، مربوط دانسته اند.
اما با توجه به تفسیرى که درباره اصل معنى آیه، و مخصوصاً رابطه این آمرزش، با «فتح حدیبیه» بیان کردیم، روشن مى شود که مراد، تمام نسبت هاى ناروا و گناهانى است که به زعم خود در «گذشته» و «آینده» به پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله)مى دادند، و اگر این پیروزى بزرگ نصیب نشده بود، تمام این گناهان را قطعى مى پنداشتند، ولى، با حصول این پیروزى، هم نسبت هاى نارواى گذشته برچیده شد ، و هم آنچه ممکن بود در آینده نسبت دهند.
شاهد دیگر این تفسیر، حدیثى است که از امام «على ابن موسى الرضا»(علیه السلام)آمده است: هنگامى که «مأمون» از این آیه سؤال کرد، امام(علیه السلام) در پاسخ فرمود: «هیچ کس نزد مشرکان «مکّه» گناهش سنگین تر از رسول اللّه(صلى الله علیه وآله) نبود; زیرا آنها 360 «بت» مى پرستیدند، هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) آنها را به توحید دعوت کرد، بسیار بر آنها گران آمد، گفتند: آیا او همه خدایان ما را تبدیل به یک خدا کرده؟ چیز عجیبى است... ما هرگز چنین چیزى را از پدران خود نشنیده ایم، این فقط یک دروغ بزرگ است.
اما هنگامى که خداوند، «مکّه» را براى پیامبرش (بعد از صلح حدیبیه) گشود، خداوند فرمود: اى «محمّد»!(صلى الله علیه وآله) ما فتح مبینى را براى تو فراهم کردیم تا گناهان گذشته و آینده اى که نزد مشرکان عرب، به خاطر دعوت به توحید داشته و دارى ببخشد; زیرا بعضى از مشرکان «مکّه» آن روز ایمان آورده، و بعضى ها از «مکّه» بیرون رفتند و ایمان نیاوردند، اما قادر بر انکار توحید نبودند، لذا گناه پیامبر در نظر آنها نیز به خاطر پیروزى بخشوده شد».
هنگامى که «مأمون» این سخن را شنید، عرض کرد: بارک اللّه اى «ابو الحسن».(1)

* * *

1 ـ «نور الثقلین»، جلد 5، صفحه 56.