روایات فراوانى پیرامون مسأله وحى، در منابع اسلامى وارد شده که گوشه هائى از این ارتباط اسرارآمیز پیامبران را با مبدأ وحى روشن مى سازد:
1 ـ از بعضى از روایات، استفاده مى شود، هنگامى که وحى بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) از طریق فرشته نازل مى شد، حال پیامبر عادى بود، اما هنگامى که ارتباط مستقیم و بدون واسطه برقرار مى گشت، پیامبر(صلى الله علیه وآله) سنگینى فوق العاده اى احساس مى کرد، تا آنجا که گاه مدهوش مى شد، چنان که در «توحید صدوق» از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که از حضرتش پرسیدند: أَلْغَشْیَةُ الَّتِی کانَتْ تُصِیْبُ رَسُولَ اللّهِ(صلى الله علیه وآله)إِذا نَزَلَ عَلَیْهِ الْوَحْىُ؟ فَقالَ ذلِکَ إِذا لَمْ یَکُنْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللّهِ أَحَدٌ، ذاکَ إِذا تَجَلَّى اللّهُ لَهُ: «آن حالت مدهوشى که به پیامبر(صلى الله علیه وآله) به هنگام وحى دست مى داد چه بود؟ فرمود: این در هنگامى بود که، در میان او و خداوند هیچ کس واسطه نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلى مى کرد»!.(1)
2 ـ دیگر این که، هنگامى که جبرئیل بر آن حضرت(صلى الله علیه وآله) نازل مى شد، بسیار مؤدبانه و توأم با احترام بود، چنان که در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: کانَ جَبْرَئِیْلُ إِذا أَتَى النَّبِىُّ قَعَدَ بَیْنَ یَدَیْهِ قَعَدَةَ الْعَبْدِ، وَ کانَ لایَدْخُلُ حَتّى یَسْتَأْذَنَهُ: «هنگامى که جبرئیل خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى آمد همچون بندگان در برابر حضرتش مى نشست و هرگز بدون اجازه وارد نمى شد»!.(2)
3 ـ از روایات دیگرى استفاده مى شود پیامبر(صلى الله علیه وآله) با یک توفیق الهى (و شهود باطنى) «جبرئیل» را به خوبى تشخیص مى داد، چنان که در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) آمده است که: ما عَلِمَ رَسُولُ اللّهِ(صلى الله علیه وآله) أَنَّ جَبْرَئِیْلَ مِنْ قِبَلِ اللّهِ إِلاّ بِالتَّوْفِیْقِ: «پیامبر(صلى الله علیه وآله) نمى دانست، جبرئیل از طرف خدا است مگر از طریق توفیق الهى».(3)
4 ـ در حدیث دیگرى که از «ابن عباس» نقل شده، تفسیرى براى مسأله مدهوش شدن پیامبر(صلى الله علیه وآله) به هنگام نزول وحى دیده مى شود که قابل توجه است:
او مى گوید: کانَ النَّبِىُّ إِذا نَزَلَ عَلَیْهِ الْوَحْىُ وَجَدَ مِنْهُ أَلَماً شَدِیْداً وَ یَتَصَدَّعُ رَأْسُهُ، وَ یَجِدُ ثِقْلاً (وَ ذلِکَ) قَوْلُهُ إِنّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیْلاً، وَ سَمِعْتُ أَنَّهُ نَزَلَ جَبْرَئِیْلُ عَلى رَسُولِ اللّهِ(صلى الله علیه وآله) سِتِّیْنَ أَلْفَ مَرَّه: «هنگامى که وحى به پیامبر(صلى الله علیه وآله)نازل مى شد، احساس درد شدیدى مى کرد و سر مبارکش درد شدیدى مى گرفت، و در خود سنگینى فوق العاده مى یافت، و این همان است که قرآن مى گوید: ما به زودى بر تو گفتار سنگینى القاء مى کنیم، (سپس مى افزاید:) من شنیده ام که جبرئیل 60 هزار بار بر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نازل شد»!.(4)

* * *

1 ـ «توحید صدوق»، صفحه 115، طبق نقل «بحار الانوار»، جلد 18، صفحه 256.
2 ـ «علل الشرایع»، جلد 1، صفحه 7، حدیث 2، طبق نقل «بحار الانوار»، جلد 18، صفحه 256.
3 ـ «بحار الانوار»، جلد 18، صفحه 256.
4 ـ «بحار الانوار»، جلد 18، صفحه 261.