از نکات قابل ملاحظه اى که از این آیه استفاده مى شود، این است که، دلالت بر وجود انواع موجودات زنده در آسمان ها دارد، گر چه هنوز دانشمندان به صورت قاطعى در این زمینه قضاوت نمى کنند، همین قدر سربسته مى گویند: در میان کواکب آسمان به احتمال قوى ستارگان زیادى هستند که داراى موجودات زنده اند، ولى قرآن با جمله «وَ ما بَثَّ فِیْهِما مِنْ دابَّة» (آنچه در آسمان و زمین از جنبندگان گسترده است)، با صراحت این حقیقت را اعلام مى دارد که در پهنه آسمان نیز، جنبندگان زنده، فراوان است.
و این که بعضى از مفسران، احتمال داده اند «فِیْهِما» منحصر به کره زمین باشد، بسیار بعید به نظر مى رسد، زیرا «ضمیر تثنیه» است و به آسمان و زمین هر دو برمى گردد، همان گونه که تفسیر «دابّة» به فرشتگان آسمان تفسیرى است بسیار بعید، چرا که «دابّة»، معمولاً به جنبندگان مادى اطلاق مى شود.
این معنى از آیات متعدد دیگر قرآن مجید، نیز استفاده مى شود.
در حدیث معروفى از امیرمؤمنان امام على بن ابى طالب(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: هذِهِ النُّجُوْمُ الَّتِی فِى السَّماءِ مَدائِنُ مِثْلُ الْمَدائِنِ الَّتِی فِى الْاَرْضِ مَرْبُوطَةٌ کُلُّ مَدِیْنَة إِلى عَمُود مِنْ نُور: «این ستارگانى که در آسمان است شهرهائى همچون شهرهاى زمین اند، هر شهرى با شهر دیگر (هر ستاره اى با ستاره دیگر) با ستونى از نور مربوط است».(1)
روایات متعدد دیگرى نیز، در این زمینه نقل شده است (براى اطلاع بیشتر مى توان به کتاب «أَلْهَیْئَةُ وَ الْاِسْلامُ» مراجعه کرد).
* * *
از آنجا که در آیات گذشته، سخن از رحمت خدا در میان بود، و این سخن طبعاً این سؤال را برمى انگیزد: این مصائبى که ما با آن دست به گریبانیم از کجا است؟
آیه بعد، به این سؤال پاسخ مى گوید: که «آنچه از مصائب و ناملایمات به شما رسد به خاطر اعمالى است که خود انجام داده اید» (وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَة فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ).
تازه این تمام مجازات اعمال نارواى شما نیست; چرا که «بسیارى از کارهاى شما را مورد عفو قرار مى دهد» (وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیر).
* * *
1 ـ «سفینة البحار»، ماده «نجم»، جلد 2، صفحه 574 نقل از تفسیر «على بن ابراهیم قمى» ـ «بحار الانوار»، جلد 55، صفحه 91.
