از آنجا که در آیه 13 همین سوره سخن از تشریع دین، از ناحیه پروردگار به وسیله پیامبران «اولوالعزم» بود، در ادامه آن در نخستین آیه مورد بحث، براى نفى تشریع دیگران، و این که هیچ قانونى در برابر قانون الهى رسمیت ندارد، و اصولاً حق قانون گذارى مخصوص خدا است، مى فرماید: «آیا آنها معبودانى دارند که دین و آئینى بى اذن خداوند، براى آنان تشریع کرده اند» (أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّینِ ما لَمْ یَأْذَنْ بِهِ اللّهُ).
در حالى که خالق و مالک و مدبر عالم هستى تنها او است، و به همین دلیل حق «قانون گذارى» نیز مخصوص ذات پاک او است، و هیچ کس بدون اذن او، نمى تواند در قلمرو تشریع او دخالت کند، بنابراین در برابر تشریع او هر چه باشد باطل است.
به دنبال آن، با لحنى تهدیدآمیز، به تشریع کنندگان باطل، هشدار داده مى گوید: «هر گاه فرمان حتمى خداوند دائر به مهلت دادن به این گونه اشخاص نبود، در میان آنها داورى مى شد» دستور عذابشان صادر مى گشت و مجالى به آنها نمى داد (وَ لَوْلا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِىَ بَیْنَهُمْ).
در عین حال، آنها نباید این حقیقت را فراموش کنند که «براى ظالمان عذاب دردناکى است» (وَ إِنَّ الظّالِمِینَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ).
منظور از «کَلِمَةُ الْفَصْلِ»، مهلت مقررى است که خداوند به این گونه افراد داده، تا آزادى عمل داشته باشند و اتمام حجت بر آنها بشود.
تعبیر به «ظالِمِین»، درباره مشرکانى که عقیده به تشریع هائى در برابر قوانین
الهى داشتند، به خاطر وسعتى است که در مفهوم «ظلم» وجود دارد، و به هر کارى که در غیر موردش صورت گیرد، اطلاق مى گردد.
ظاهر این است که منظور از «عَذابٌ أَلِیم»، عذاب روز قیامت است، چون این تعبیر، در قرآن مجید معمولاً در این معنى به کار مى رود، آیه بعد نیز گواه بر این حقیقت است، و این که بعضى از مفسران آن را اعم از عذاب دنیا و آخرت گرفته اند (مانند قرطبى) بعید به نظر مى رسد.

* * *

سپس به توضیح کوتاهى درباره «عذاب ظالمین» و توضیح بیشترى درباره «پاداش مؤمنان» در مقابل آنها، پرداخته، مى گوید: «در آن روز ستمگران را مى بینى که از اعمالى که انجام داده اند، سخت بیمناکند، اما چه فایده که مجازات اعمالشان آنها را فرو مى گیرد» (تَرَى الظّالِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمّا کَسَبُوا وَ هُوَ واقِعٌ بِهِمْ).
«اما کسانى که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند، در بهترین و سرسبزترین باغ هاى بهشت جاى دارند» (وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ فِی رَوْضاتِ الْجَنّاتِ).
«رَوْضات»، جمع «روضة» به معنى محلى است که آب و درخت فراوان دارد، لذا به باغ هاى خرم و سرسبز «روضة» اطلاق مى شود، از این تعبیر به خوبى استفاده مى شود که، باغ هاى بهشت متفاوت است، و مؤمنان صالح العمل، در بهترین باغ هاى بهشت جایشان است، و مفهوم این سخن این است که مؤمنان گنهکار، هنگامى که مشمول عفو خدا شوند، به بهشت راه مى یابند، هر چند جاى آنها در «روضات» نیست.
اما فضل الهى، درباره مؤمنان صالح العمل، به همین جا ختم نمى شود، آنها  چنان مشمول الطاف او هستند که «هر چه بخواهند نزد پروردگارشان براى آنها فراهم است» (لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ).
و به این ترتیب، هیچ موازنه اى بین «عمل» و «پاداش آنها» وجود ندارد، بلکه پاداششان از هر نظر نامحدود است; چرا که جمله «لَهُمْ ما یَشاؤُن» گویاى همین حقیقت است.
و از آن جالب تر، تعبیر «عِنْدَ رَبِّهِم» (نزد پروردگارشان) مى باشد، که بیانگر لطف بى حساب خداوند، درباره آنها است، چه موهبتى از این بالاتر که به مقام قرب خدا، راه یابند؟ همان گونه که درباره «شهداء» مى گوید: «بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ» درباره مؤمنان صالح العمل، نیز مى فرماید: «لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ».
بى جهت نیست، که در پایان آیه مى گوید: «این است فضل بزرگ» (ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ).
بارها گفته ایم، شرح نعمت هاى بهشتى در بیان نمى گنجد، براى ما زندانیان جهان ماده قابل تصور نیست که بدانیم در جمله: «لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ»، چه مفاهیمى گنجانیده شده؟ مؤمنان چه چیزها مى خواهند؟ و در جوار قرب خداوند چه الطافى یافت مى شود؟
اصولاً هنگامى که خداوند بزرگ، چیزى را به عنوان «فضل کبیر» توصیف کند، پیداست به قدرى عظمت دارد که، هر چه فکر کنیم از آن بالاتر است.
و به تعبیر دیگر، این بندگان خالص، کارشان به جائى مى رسد، که هر چه اراده کنند، فراهم مى شود، یعنى پرتوى از قدرت بى پایان پروردگار که: «إِنَّما أَمْرُهُ  إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ»(1)موهبتى از این بالاتر؟

* * *

در آیه بعد، براى بیان عظمت این پاداش بزرگ، مى افزاید: «این همان چیزى است که خداوند بندگانش را که ایمان آورده اند، و عمل صالح انجام داده اند، به آن نوید مى دهد» (ذلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللّهُ عِبادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ).
بشارت مى دهد تا رنج هاى طاعت و بندگى، و مبارزه با هواى نفس و جهاد در برابر دشمنان، بر آنها سخت نیاید، و به خاطر آن پاداش هاى عظیم توان و نیروى بیشترى در راه هاى پر فراز و نشیب زندگى، براى رسیدن به رضاى پروردگار پیدا کنند.
و از آنجا که ابلاغ این رسالت، از سوى پیامبر بزرگوار اسلام(صلى الله علیه وآله) گاه این توهم را ایجاد مى کرد که او چه اجر و پاداشى در برابر رسالت خود از مردم مى طلبد، به دنبال این سخن به پیامبر دستور مى دهد: «بگو: من هیچ اجر و پاداشى بر این موضوع، از شما درخواست نمى کنم، جز این که ذوى القرباى مرا دوست دارید» (قُلْ لاأَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبى).
دوستى ذوى القربى، چنان که مشروحاً بیان خواهد شد، بازگشت به مسأله ولایت و قبول رهبرى ائمه معصومین(علیهم السلام) از دودمان پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى کند، که در حقیقت تداوم خط رهبرى پیامبر(صلى الله علیه وآله)، و ادامه مسأله ولایت الهیه است، و پر واضح است که قبول این ولایت و رهبرى، همانند نبوت پیامبر(صلى الله علیه وآله) سبب سعادت خود انسان ها است و نتیجه اش به خود آنها بازگشت مى کند.

* * *

1 ـ یس، آیه 82.