در اینجا سؤالى مطرح است و آن این که: در آیات مورد بحث خواندیم: إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعاء عَرِیض: «هنگامى که به انسان شرّ و ناراحتى برسد، دعاى عریض و مستمر دارد».
ولى در آیه 83 «اسراء» آمده است: وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ کانَ یَؤُساً: «هنگامى که بدى به او برسد مأیوس مى شود» (همین مضمون در آیات مورد بحث نیز آمده بود).
سؤال این است: «دعاى مستمر» و کثیر، دلیل بر امیدوارى است، در حالى که در آیه دیگر، مى گوید: او نومید مى شود.
بعضى از مفسران، در پاسخ این سؤال، مردم را به دو گروه تقسیم کرده اند: گروهى که به هنگام سختى ها به کلى مأیوس مى شوند، و گروهى که اصرار در دعا و جزع و فزع دارند.(1)
بعضى دیگر گفته اند: منظور از یأس، نومیدى از اسباب عادى است، و این منافات با تقاضاى از خداوند و دعا کردن ندارد.(2)
این احتمال نیز وجود دارد که، منظور از: «ذُو دُعاء عَرِیض» تقاضاى از خداوند نیست، بلکه جزع و فزع فراوان است، شاهد این سخن آیه 19 و 20 سوره «معارج» است که مى فرماید: إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً * إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً: «انسان حریص آفریده شده * هنگامى که ناراحتى به او رسد بسیار جزع و فزع مى کند».
یا این که این دو حالت در دو مرحله به این گونه افراد کم ظرفیت دست مى دهد، در ابتداء شروع به دعا و تقاضاى زیاد از پیر و پیغمبر مى کنند، و فریاد و جزع و فزع سر مى دهند، اما چیزى نمى گذرد که حالت یأس سراسر وجود آنها را فرا گرفته مأیوس و خاموش مى شوند.

* * *

1 ـ تفسیر «روح البیان»، جلد 8، صفحه 280.
2 ـ تفسیر «المیزان»، جلد 17، صفحه 402 ولى این تفسیر، با توجه به این که آیات فوق در مورد مذمّت این گونه اشخاص است، در حالى که قطع امید از اسباب ظاهرى کردن و روى به خدا آوردن نه تنها عیب نیست بلکه شایسته مدح و تمجید است، زیاد مناسب به نظر نمى رسد.