از آنجا که روش قرآن در بسیارى از آیات این است که، بعد از ذکر کلیات،  در مورد مسائل حساس و اصولى، آن را با مسائل جزئى و محسوس مى آمیزد، و دست انسان ها را گرفته و براى پى جوئى این مسائل، به تماشاى حوادث گذشته و حال مى برد، آیات مورد بحث نیز بعد از گفتگوهاى گذشته پیرامون مبدأ و معاد و حسابرسى دقیق اعمال و عواقب شوم طغیان و گناه، مردم را به مطالعه حالات پیشینیان و از جمله وضع فرعون و فرعونیان دعوت مى کند.
نخست مى فرماید: «آیا آنها روى زمین سیر نکردند تا ببینند عاقبت کسانى که پیش از آنان بودند چگونه بود»؟! (أَ وَ لَمْ یَسِیرُوا فِى الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ کانُوا مِنْ قَبْلِهِمْ).
این تاریخ مدون نیست که در اصالت و صحت آن تردید شود، این تاریخ زنده اى است که با زبان بى زبانى فریاد مى کشد، ویرانه هاى قصرهاى تبهکاران، شهرهاى بلادیده سرکشان، استخوان هاى پوسیده خفتگان در دل خاک، و کاخهاى مدفون شده در زمین، جمله هاى کوبنده اى هستند که تاریخ واقعى را بى کم و کاست شرح مى دهند!
سپس مى افزاید: «آنها کسانى بودند که در قوت و قدرت و به وجود آوردن آثار مهمى در زمین، از اینها نیرومندتر بودند» (کانُوا هُمْ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ آثاراً فِى الْأَرْضِ).
آنچنان حکومت قوى، و لشکریان عظیم، و تمدن مادى درخشان، داشتند که زندگى مشرکان «مکّه» در برابر آنها، بازیچه اى بیش نیست!
تعبیر به «أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً»، هم قدرت سیاسى و نظامى آنها را بازگو مى کند و هم قدرت اقتصادى، و احیاناً قدرت علمى را.
تعبیر به «آثاراً فِى الأَرْضِ»، ممکن است اشاره به پیشرفت عظیم کشاورزى آنها باشد، همان گونه که در آیه 9 سوره «روم» آمده: أَ وَ لَمْ یَسِیْرُوا فِى الْاَرْضِ  فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِیْنَ مِنْ قَبْلِهِمْ کانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ أَثارُوا الْاَرْضَ وَ عَمَرُوها أَکْثَرَ مِمّا عَمَرُوها: «آیا در زمین سیر نکردند، تا ببینند عاقبت کسانى که قبل از آنها بودند چه شد؟ آنها بسیار نیرومندتر بودند، و زمین را (براى زراعت) دگرگون ساختند، و بیش از آنچه اینها آباد کردند عمران نمودن».
و ممکن است اشاره، به ساختمان ها و بناهاى محکمى باشد که، بعضى از اقوام پیشین در دل کوهها، و در میان دشتها بنا مى کردند، چنان که قرآن در باره قوم «عاد» مى گوید: أَ تَبْنُونَ بِکُلِّ رِیْع آیَةً تَعْبَثُونَ وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّکُمْ تُخْلِدُونَ: «آیا شما بر هر مکان مرتفعى نشانه اى از روى هوى و هوس مى سازید؟ و قصرها و قلعه هاى زیبا و محکم بنا مى کنید؟ گوئى در جهان جاویدان خواهید ماند»؟!(1)
و در پایان آیه، سرنوشت این اقوام سرکش را در یک جمله کوتاه، چنین بازگو مى کند: «خداوند آنها را به گناهانشان گرفت، و کسى نبود که از آنها در برابر خداوند، دفاع کند و از عذاب الهى باز دارد» (فَأَخَذَهُمُ اللّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَ ما کانَ لَهُمْ مِنَ اللّهِ مِنْ واق).
نه کثرت نفرات آنها، مانع از عذاب الهى شد، و نه قدرت و شوکت و مال و ثروت بى حسابشان.
کراراً در آیات قرآن «أَخْذ» (گرفتن) به معنى مجازات کردن آمده است، این به خاطر آن است که براى انجام یک مجازات سنگین، نخست طرف را بازداشت مى کنند و سپس کیفر مى دهند.

* * *

در آیه بعد، آنچه را به طور اجمال، قبلاً گفته است شرح مى دهد و مى فرماید: «این مجازات دردناک الهى، به خاطر این بود که پیامبرانشان پیوسته با دلائل روشن، به سراغشان مى آمدند و آنها همه را انکار مى کردند» (ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کانَتْ تَأْتِیهِمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ فَکَفَرُوا).
چنان نبود که آنها غافل و بى خبر باشند، و یا کفر و گناهشان ناشى از عدم اتمام حجت گردد، نه، رسولان آنها پى در پى مى آمدند (چنان که از تعبیر «کانَتْ تَأْتِیهِمْ» استفاده مى شود) اما آنها هرگز، در برابر اوامر الهى تسلیم نشدند، چراغهاى هدایت را مى شکستند، و به رسولان دلسوز خود پشت مى کردند و گاه آنها را مى کشتند.
«اینجا بود که خداوند آنها را گرفت و کیفر داد» (فَأَخَذَهُمُ اللّهُ).
«زیرا او قوى و شدید العقاب است» (إِنَّهُ قَوِىٌّ شَدِیدُ الْعِقابِ).
در جاى رحمت، «ارحم الراحمین» است، و در جاى خشم و غضب، «اشد المعاقبین».

* * *

1 ـ شعراء، آیه 128 ـ 129.