لحن آیات پیشین، نشان مى داد که، این آیات، هنگامى نازل شده که مسلمانان در اقلیت و محرومیت بودند، و دشمنان در اوج قدرت و داراى سلطه و امکانات فراوان.
و به دنبال آن، آیات مورد بحث، در حقیقت براى این نازل شده که به مؤمنان راستین، بشارت دهد که شما هرگز تنها نیستید، هرگز احساس غربت نکنید، حاملان عرش الهى، و مقرّب ترین و بزرگترین فرشتگان او، با شما همصدا و دوستدار و طرفداران شما هستند، آنها پیوسته براى شما دعا مى کنند، و پیروزیتان را در این عالم و عالم دیگر، از خدا مى طلبند، و این بزرگترین وسیله دلگرمى است براى مؤمنان امروز و آن روز و فردا.
مى فرماید: «فرشتگانى که حاملان عرشند و فرشتگانى که در گرداگرد عرش پروردگار، قرار دارند، تسبیح و حمد خدا مى گویند، به او ایمان دارند و براى مؤمنان استغفار مى کنند» (الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا).
گفتار آنها این است: «پروردگارا رحمت و علم تو همه چیز را فرا گرفته (تو از گناهان بندگانت با خبرى، و نسبت به آنها رحیمى) خداوندا! آنها که توبه کرده اند و از راه تو مى روند را ببخش و بیامرز و آنها را از عذاب دوزخ نگاه دار» (رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْء رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ).
این سخن، از یکسو به مؤمنان مى گوید، تنها شما نیستید که عبادت خداوند مى کنید، و تسبیح و حمد او را مى گوئید، قبل از شما مقرّب ترین فرشتگان خداوند و حاملان و طواف کنندگان عرش خدا، حمد و تسبیحش مى گویند.
از سوى دیگر، به کفّار هشدار مى دهد که ایمان آوردن یا نیاوردن شما مهم نیست، خدا نیازى به ایمان کسى ندارد، آن قدر فرشتگان او حمد و تسبیحش مى گویند که به تصور نمى گنجد، تازه به حمد و تسبیح آنها نیز احتیاجى ندارد.
و از سوى سوم، به مؤمنان آگاهى مى دهد که شما در این جهان تنها نیستید ـ هر چند در محیط زندگى خود در اقلیت باشید ـ نیرومندترین قدرتهاى غیبى عالم، و حاملان عرش پروردگار، پشتیبان شما و دعاگوى شما، هستند، پیوسته از خداوند بزرگ مى خواهند، شما را مشمول عفو و رحمت گسترده اش قرار دهد، از خطاهایتان در گذرد، و از عذاب دوزخ نگاهتان دارد.
باز در این آیه، به موضوع «عرش» برخورد مى کنیم که از حاملان و فرشتگانى که آن را احاطه کرده اند نیز، سخن به میان آمده، گر چه در تفسیر سوره هاى مختلف تاکنون در این باره سخن گفته ایم(1)زمینه در نکات خواهیم داشت.
* * *
در آیه بعد، در ادامه دعاهاى حاملان عرش، درباره مؤمنان، مى افزاید: «پروردگارا! آنها را در باغهاى جاویدان بهشت که به آنها وعده فرموده اى داخل کن» (رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنّاتِ عَدْن الَّتِی وَعَدْتَهُمْ).
«و همچنین صالحان از پدران و همسران و فرزندان آنها را» (وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیّاتِهِمْ).(2)
«چرا که تو بر هر چیز توانائى و نسبت به همه چیز دانائى» (إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ).
این آیه که با «رَبَّنا» شروع شده، تقاضاى ملتمسانه حاملان عرش و فرشتگان مقرّب خدا است که، براى جلب لطف او بار دیگر روى مقام ربوبیتش تکیه مى کنند، و نه تنها نجات از دوزخ را براى مؤمنان خواهانند، بلکه ورود در باغهاى جاویدان بهشت را نیز، براى آنها مى خواهند، نه تنها براى خودشان بلکه براى پدران و همسران و فرزندانشان، که در خط مکتب آنها بوده اند نیز تقاضا مى کنند، و از صفات عزّت و قدرت او یارى مى طلبند.
وعده الهى که در این آیات به آن اشاره شده، همان وعده اى است که بارها خداوند به وسیله پیامبران به مردم داده است.
تقسیم مؤمنان، به دو گروه، بیانگر این واقعیت است که گروهى در ردیف اول قرار دارند، و در پیروى اوامر خداوند کاملاً کوشا هستند، اما گروه دیگرى در این حد نیستند، اما به خاطر پیروى نسبى از گروه اول، و انتسابشان به آنها، نیز مشمول دعاى فرشتگانند.
سپس آنها، در چهارمین دعایشان در حق مؤمنان چنین مى گویند: «آنها را از بدیها نگاهدار! که هرکس را در آن روز از بدیها نگاهدارى، مشمول رحمتت ساخته اى» (وَ قِهِمُ السَّیِّئاتِ وَ مَنْ تَقِ السَّیِّئاتِ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ).
و بالاخره دعاى خود را با این جمله پر معنى پایان مى دهند: «این است رستگارى بزرگ» (وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ).
چه فوز و نجاتى از این برتر که، گناهان انسان بخشوده شود، عذاب و بدیها از او دور گردد، مشمول رحمت الهى شود، و در بهشت جاویدانش، قدم بگذارد و بستگان مورد علاقه اش، نیز به او ملحق گردند.
* * *
1 ـ از جمله در جلد ششم صفحه 204 (ذیل آیه 54 سوره اعراف) و جلد نهم صفحه 25 (ذیل آیه 7 سوره هود) و جلد دوم صفحه 200 (ذیل آیه 255 سوره بقره).
2 ـ جمله «و من صلح» معطوف است بر ضمیر در جمله «و ادخلهم».
