از مشکلات مهمى که بر سر راه مسائل تربیتى وجود دارد، احساس گناهکارى بر اثر اعمال بد پیشین است، مخصوصاً زمانى که این گناهان، سنگین باشد، که این فکر دائماً در نظر انسان مجسم مى شود، که اگر بخواهد، مسیر خود را به سوى پاکى و تقوا تغییر دهد، و به راه خدا باز گردد، چگونه مى تواند از مسئولیت سنگین گذشته، خود را برهاند؟ این فکر مانند کابوسى وحشتناک بر روح او سایه مى افکند، و چه بسا او را از تغییر برنامه زندگى و گرایش به پاکى باز مى دارد به او مى گوید توبه کردن، چه سود؟!
زنجیر اعمال گذشته ات، همچون یک طوق لعنت بر دست و پاى تو است، اصلاً تو رنگ گناه پیدا کرده اى، رنگى ثابت و تغییرناپذیر!
کسانى که با مسائل تربیتى و گنهکاران توبه کار، سر و کار دارند آنچه را گفتیم به خوبى آزموده اند، آنها مى دانند که این چه مشکل بزرگى است؟
در فرهنگ اسلامى که از قرآن مجید، گرفته شده، این مشکل حل شده، و توبه و انابه را هر گاه با شرائط، همراه باشد وسیله قاطعى براى جدا شدن از گذشته، و آغاز یک زندگى جدید، و حتى «تولد ثانوى» مى داند، کراراً در روایات درباره بعضى از گنهکاران مى خوانیم: کَما وَلَدَتْهُ أُمُّهُ: «او همانند زمانى است که از مادر متولد شده»!(1)
به این ترتیب، قرآن درهاى لطف الهى را به روى هر انسانى، در هر شرائطى، و با هر گونه بار مسئولیتى، باز مى گذارد و نمونه زنده اش آیات فوق است که با انواع لطائف بیان، مجرمان و گناهکاران را به سوى خدا دعوت مى کند و به آنها قول مى دهد که مى توانند خود را از زندگى گذشته، به کلى جدا کنند.
در روایتى از پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ: «کسى که از گناه توبه کند، همانند کسى است که اصلاً گناه نکرده است».(2)
همین معنى، با اضافه اى از امام باقر(علیه السلام) نقل شده که فرمود: التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ وَ الْمُقِیمُ عَلَى الذَّنْبِ وَ هُوَ مُسْتَغْفِرٌ مِنْهُ کَالْمُسْتَهْزِئِ: «کسى که از گناه توبه کند، همچون کسى است که گناه نکرده، و کسى که استغفار مى کند، و با این حال به گناه ادامه مى دهد، مانند کسى است که مسخره مى کند».(3)
ولى، بدیهى است این بازگشت به سوى رحمت الهى، نمى تواند، بى قید و شرط باشد که او حکیم است و کارى بى حساب نمى کند، اگر آغوش رحمتش را به روى همگان گشوده، و پیوسته آنها را به سوى خود مى خواند، وجود آمادگى هائى در بندگان نیز لازم است.
از یکسو، باید با تمام وجود خواهان بازگشت باشند و انقلاب درونى و دگرگونى بنیادى پیدا کنند.
از سوى دیگر، باید بعد از بازگشت پایه هاى ایمان و اعتقاداتشان که بر اثر طوفان گناه، فرو ریخته، نوسازى و تجدید بنا کنند.
و از سوى سوم، باید با اعمال صالح، ناتوانى روحى و ضعف اخلاقى خود را جبران نمایند، البته هر قدر گناهان سابق سنگین تر بوده، باید اعمال صالح ترى انجام دهند، و این دقیقاً همانست که قرآن، در سه آیه فوق، تحت عنوان «انابه»، «اسلام» و «اتباع از احسن» بیان کرده است.

1 ـ «کافى»، جلد 2، صفحه 535.
2 ـ «سفینة البحار»، جلد 1، صفحه 126، ماده «توبه».
3 ـ «اصول کافى»، جلد 2، باب التوبه، صفحه 316، حدیث 10.