به دنبال تهدیدهائى که خداوند در آیات گذشته نسبت به مشرکان بیان فرمود، و وعده هائى که به پیامبرش داده است، در نخستین آیه مورد بحث، سخن از تهدیدهاى کفار به میان مى آورد، و مى گوید: «آیا خداوند براى نجات و حفظ بنده اش در برابر دشمنان کافى نیست؟ اما آنها تو را به غیر او تهدید مى کنند و از غیر او مى ترسانند» (أَ لَیْسَ اللّهُ بِکاف عَبْدَهُ وَ یُخَوِّفُونَکَ بِالَّذِینَ مِنْ دُونِهِ).
خداوندى که قدرتش برتر از همه قدرت ها است، و از نیازها و مشکلات بندگانش به خوبى آگاه است، و نسبت به آنها نهایت لطف و مرحمت را دارد، چگونه ممکن است بندگان با ایمانش را در برابر طوفان حوادث، و موج عداوت دشمنان تنها بگذارد؟ هنگامى که او پشتیبان بنده اش باشد:
اگر تیغ عالم بجنبد ز جاى *** نبرد رگى چون نخواهد خداى!
و هنگامى که بخواهد کسى را یارى کند:
هزار دشمنم ار مى کنند قصد هلاک *** گرم تو دوستى، از دشمنان ندارم باک!
چه رسد به بتها که موجوداتى بى ارزش و بى خاصیتند.
گر چه شأن نزول آیه، طبق روایتى که گفته شد، در مورد تخویف و تهدید به خشم بتها است، ولى، مفهوم آیه چنان وسیع و گسترده است که، هر نوع تهدید به غیر اللّه را شامل مى شود، و به هر حال، این آیه نویدى است براى همه پویندگان راه حق، و مؤمنان راستین، مخصوصاً در محیط هائى که در اقلیت قرار دارند، و از هر سو مورد تهدیدند.
این آیه، به آنها دلگرمى و ثبات قدم مى بخشد، روح آنها را سرشار از نشاط و گام هایشان را استوار مى سازد، و اثرات روانى زیانبار تهدیدهاى دشمنان را خنثى مى کند، آرى هنگامى که خدا با ما است، از غیر او وحشتى نداریم، و اگر از او بیگانه و جدا شویم همه چیز براى ما وحشتناک است.
در دنباله این آیه، و آیه بعد، اشاره به مسأله «هدایت» و «ضلالت» و تقسیم مردم به دو گروه «گمراه» و «هدایت یافته» و این که: همه اینها از ناحیه خدا است مى کند، تا روشن شود، تمامى بندگان، نیازمند درگاه اویند، و بى خواست او چیزى در عالم رخ نمى دهد، مى فرماید: «کسى را که خداوند گمراه کند هیچ هدایت کننده اى ندارد» (وَ مَنْ یُضْلِلِ اللّهُ فَما لَهُ مِنْ هاد).

«و هر کس را خدا هدایت کند، هیچ کس نمى تواند او را گمراه سازد» (وَ مَنْ یَهْدِ اللّهُ فَما لَهُ مِنْ مُضِلّ).
بدیهى است، نه آن ضلالت بى دلیل است، و نه این هدایت بى حساب، بلکه هر یک تداومى است بر خواست خود انسان و تلاش او، آن کس که در طریق گمراهى قدم مى گذارد، و با تمام توان براى خاموش کردن نور حق تلاش مى کندهیچ فرصتى را براى اغفال دیگران از دست نمى دهد، و سر تا پا غرق گناه و عصیان است بدیهى است خداوند او را گمراه مى سازد، نه تنها توفیقش را از او بر مى گیرد بلکه نیروى درک و تشخیص او را از کار مى اندازد، بر دل او مهر مى نهد و بر چشمانش پرده مى افکند که این نتیجه اعمالى است که انجام مى دهد.
اما کسانى که با خلوص نیت، قصد «سیر الى اللّه» را دارند و اسباب آن را فراهم ساخته و گامهاى نخستین را برداشته اند، نور هدایت الهى به کمکشان مى شتابد و فرشتگان حق به یارى آنها مى آیند، وسوسه هاى شیاطین را از قلوبشان مى زدایند ، اراده آنها را نیرومند، و گام هایشان را استوار مى دارند، و در لغزشگاه ها دست لطف الهى زیر بازوى آنها را مى گیرد.
اینها مسائلى است که آیات فراوانى از قرآن مجید، شاهد و گواه آن است، و چه بى خبرند کسانى که رابطه این گونه آیات را از آیات دیگر قرآن بریده و آن را گواه بر مکتب جبر گرفته اند، گوئى نمى دانند که آیات قرآن یکدیگر را تفسیر مى کنند.
بلکه در ذیل همین آیه مورد بحث، شاهد گویائى بر این معنى است، چرا که مى فرماید: «آیا خداوند قادر و صاحب انتقام نیست»؟ (أَ لَیْسَ اللّهُ بِعَزِیز ذِی انْتِقام).
مى دانیم «انتقام» از ناحیه خداوند، به معنى مجازات در برابر اعمال خلافى است که انجام شده، این نشان مى دهد که اضلال او جنبه مجازات دارد، و عکس العمل اعمال خود انسان ها است، و طبعاً هدایت او نیز جنبه پاداش و عکس العمل اعمال خالص و پاک و مجاهده در طریق «اللّه» دارد.(1)

1 ـ «راغب» در «مفردات» مى گوید که «نقمت» به معنى «عقوبت» و کیفر است.