«یونس» فرزند «متّى» لقب او «ذو النون» (صاحب ماهى) است، این لقب به خاطر آن است که سرگذشت او با داستان ماهى چنان که گفتیم گره خورده است.
از پیامبران معروفى است که ظاهراً بعد از «موسى» و «هارون»(علیهما السلام) قدم به عرصه وجود گذاشت.
بعضى او را از اولاد «هود»(علیه السلام) و مأموریت او را هدایت باقیمانده قوم «ثمود» دانسته اند.
سرزمین ظهور او منطقه اى از «عراق» به نام «نینوا» بود.(1)
بعضى، ظهور او را در حدود 825 سال قبل از میلاد حضرت مسیح(علیه السلام)نوشته اند، و هم اکنون در نزدیکى «کوفه» در کنار «شط»، قبر معروفى است به نام «یونس».
در بعضى از کتب آمده، او پیغمبرى از «بنى اسرائیل» بود که بعد از «سلیمان» به سوى اهل «نینوا» مبعوث شد.
در کتاب «یوناه» از کتب «عهد عتیق» (تورات) بحث هاى مشروحى درباره یونس تحت نام «یوناه ابن متى» آمده است.
طبق این نقل، او مأموریت داشت: به شهر بزرگ «نینوا» رود، و در برابر شرارت مردم قیام کند، سپس، حوادث دیگرى ذکر مى کند که شباهت زیادى با آنچه در قرآن آمده است دارد، با این تفاوت که طبق روایات اسلامى یونس(علیه السلام) به دعوت قوم خود برخاست و وظیفه خود را در این زمینه انجام داد، و بعد از آن که قوم، دعوت او را رد کردند به آنها نفرین کرد، و از میان آنها خارج شد و ماجراى کشتى و ماهى براى او پیش آمد، ولى «تورات» عبارت زننده اى دارد و تصریح مى کند: او قبل از انجام مأموریت مى خواست استعفاء کند! لذا برخاست، فرار کرد و ماجراى کشتى و ماهى پیش آمد.
و عجب تر این که: «تورات» مى گوید: هنگامى که خداوند عذاب را از قوم او به خاطر توبه آنها برداشت، «یونس»(علیه السلام) بسیار ناراحت و خشمش افروخته شد!.(2)
از فصول «تورات»، استفاده مى شود: یونس(علیه السلام) دو بار مأموریت پیدا کرد، در مأموریت اول خوددارى نمود و به آن سرنوشت دردناک مبتلا شد، بار دوم به او مأموریت داده شد که به همان شهر «نینوا» برود، مردم «نینوا» بیدار شدند، به خدا ایمان آوردند، و به توبه از گناهان خود پرداختند، و مشمول عفو الهى شدند و این همان عفوى بود که «یونس»(علیه السلام) را خوش آمد نبود!
از مقایسه آنچه در قرآن و روایات اسلامى آمده، با آنچه در «تورات» کنونى است، روشن مى شود، تا چه حد «توراتِ تحریف یافته» مقام این پیامبر بزرگ را پائین آورده است: گاه، نسبت عدم قبول مأموریت رسالت را به او مى دهد، و گاه خشمناک شدن از شمول عفو و رحمت پروردگار نسبت به یک قوم توبه کار، و اینها است که نشان مى دهد «تورات» کنونى، به هیچ وجه کتاب قابل اعتمادى نیست.
به هر حال، او از پیامبران بزرگى است که قرآن از او به عظمت یاد کرده است.

1 ـ «نینوا» نام چند نقطه است، نخست، شهرى نزدیک «موصل» (یا قصبه موصل) و دیگر، ناحیه اى در اطراف «کوفه» در سمت «کربلا»، و شهرى در آسیاى صغیر، پایتخت مملکت «آشور» واقع در کنار «دجله» (دائرة المعارف دهخدا).
بعضى دیگر نوشته اند: «نینوا» بزرگ ترین شهرهاى کشور «آشور» است که در کرانه شرقى «دجله» رو به روى «موصل» بنا شده بود (فرهنگ قصص قرآن).
2 ـ «تورات» کتاب «یوناه» پیغمبر، فصل اول، دوم، سوم و چهارم.