از آنجا که مسائل گذشته در رابطه با مجرمان و ظالمان، اختصاص به مقطع خاصى از زمان و مکان ندارد، قرآن در آیات مورد بحث به تعمیم و گسترش آن مى پردازد، و ضمن چند آیه کوتاه و فشرده، زمینه را براى شرح احوال بسیارى از امت هاى پیشین که اطلاع بر احوالشان سند گویائى براى مباحث گذشته است، فراهم مى سازد، اقوامى همچون قوم «نوح»، «ابراهیم»، «موسى»، «هارون»، «لوط»، «یونس»(علیهم السلام) و مانند آنها.
نخست مى فرماید: «قبل از آنها بیشترِ پیشینیان گمراه شدند» (وَ لَقَدْ ضَلَّ قَبْلَهُمْ أَکْثَرُ الْأَوَّلِینَ).
تنها مشرکان «مکّه» نیستند که به تقلید نیاکانشان در گمراهى عمیقى گرفتارند، بلکه، پیش از آنها نیز اکثر اقوام گذشته به چنین سرنوشتى گرفتار شدند، و مؤمنان آنها در برابر گمراهان آنها اندک بودند، و این تسلى خاطرى است براى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مؤمنان اندک نخستین در آن زمان که در «مکّه» بودند و از هر سو در محاصره دشمن.

سپس اضافه مى کند: گمراهى آنها به خاطر نداشتن رهبر و راهنما نبود، «ما در میان آنها انذارکنندگانى فرستادیم» (وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا فِیهِمْ مُنْذِرِینَ).
پیامبرانى که آنها را از شرک، کفر، ظلم، بیدادگرى و تقلید کورکورانه از دیگران، بیم مى دادند، و آنها را به مسئولیتهایشان آشنا مى ساختند.
درست است که پیامبران در یک دست نامه انذار و در دست دیگر نامه بشارت داشتند، ولى چون رکن اعظم تبلیغ آنها، مخصوصاً نسبت به چنین اقوام گمراه و سرکشى همان انذار بود، در اینجا تنها روى آن تکیه شده است.

سپس در یک جمله کوتاه و پرمعنى، مى گوید: «اکنون بنگر! عاقبت انذار شوندگان و این اقوام لجوجِ گمراه به کجا رسید»؟ (فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُنْذَرِینَ).
مخاطب در جمله «فَانْظُر» (اکنون بنگر) ممکن است شخص پیامبر(صلى الله علیه وآله)باشد و یا هر فرد عاقل و بیدار.
در حقیقت، این جمله اشاره به پایان کار اقوامى است که در آیات بعد شرح حال آنها خواهد آمد.

و در آخرین آیه، به عنوان یک استثناء مى فرماید: «مگر بندگان مخلص خدا» (إِلاّ عِبادَ اللّهِ الْمُخْلَصِینَ).
در واقع این جمله اشاره به آن است که عاقبت این اقوام را بنگر که چگونه آنها را به عذاب دردناکى گرفتار کردیم، و هلاک نمودیم، و جز بندگان با ایمان و مخلص که از این مهلکه جان سالم به در بردند.(1)
قابل توجه این که: در این سوره، پنج بار روى بندگان «مخلص» خدا در آیات مختلف تکیه شده، و این نشانه اى است از عظمت مقام آنها، و همان گونه که قبلاً اشاره کردیم، آنها کسانى هستند که در معرفت و ایمان و جهاد نفس آنچنان پیروز شده اند، که خداوند آنها را برگزیده و خالص کرده، و به همین دلیل در برابر انحرافات و لغزش ها مصونیت پیدا کرده اند.
شیطان از نفوذ در آنها عاجز و مأیوس است، و از روز نخست در برابر آنها سپر انداخته، و اظهار عجز کرده است.
غوغاى محیط، وسوسه هاى اغواگران، تقلید نیاکان و فرهنگ هاى غلط و طاغوتى، هرگز نمى تواند آنها را از مسیرشان منحرف سازد.
و این در حقیقت، پیامى است الهام بخش براى مؤمنان مقاوم آن روز در «مکّه»، و براى ما مسلمانان در دنیاى پرغوغاى امروز، که از انبوه دشمنان نهراسیم و بکوشیم در صف عباد اللّه مخلصین جاى گیریم.

1 ـ این جمله استثناى از محذوفى است که از مذکور فهمیده مى شود، و در تقدیر چنین است: «فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُنْذَرِینَ فَاِنّا أَهْلَکْناهُمْ جَمِیْعاً إِلاّ عِبادَ اللّهِ الْمُخْلَصِینَ».