بسیارى چنین مى پندارند که عالم پس از مرگ، کاملاً شبیه این جهان است، منتهى در شکلى کامل تر و جالب تر.
ولى قرائن زیادى، در دست داریم که نشان مى دهد: فاصله زیادى از نظر کیفیت و کمیت، میان این جهان و آن جهان است، حتى این که: اگر این فاصله را به تفاوت میان عالم کوچک جنین، با این دنیاى وسیع تشبیه مى کنیم، باز مقایسه کاملى به نظر نمى رسد.
طبق صریح بعضى از آیات و روایات، در آنجا چیزهائى است که چشمى ندیده و گوشى نشنیده، و حتى از فکر انسانى خطور نکرده است، قرآن مجید مى گوید: فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُن: «هیچ انسانى نمى داند چه چیزهائى که مایه روشنى چشم است براى او پنهان نگهداشته شده».(1)
نظامات حاکم بر آن جهان، نیز با آنچه در این عالم حاکم است کاملاً تفاوت دارد، در اینجا افراد به عنوان شهود در دادگاه حاضر مى شوند، ولى در آنجا دست و پا و حتى پوستِ تن، شهادت مى دهد: «الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلى أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ».(2)
«وَ قالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا قالُوا أَنْطَقَنَا اللّهُ الَّذِی أَنْطَقَ کُلَّ شَیْء».(3)
به هر حال، آنچه درباره جهان دیگر گفته شود، تنها شبحى از دور، در نظر ما مجسم مى کند، و اصولاً الفباى ما و فرهنگ فکرى ما، در این جهان، قادر به توصیف حقیقى آن نیست، و از اینجا به بسیارى از سؤالات، در زمینه بهشت، و دوزخ و چگونگى نعمتها و عذابهایش پاسخ داده خواهد شد.
همین قدر مى دانیم: بهشت کانون انواع مواهب الهى، اعم از مادى و معنوى است، و دوزخ کانونى است از شدیدترین عذابها در هر دو جهت.
و در مورد جزئیات این دو، قرآن اشاراتى دارد که ما به آن مؤمن هستیم اما تفصیل آن را تا کسى نبیند نمى داند!
در زمینه وجود بهشت و دوزخ در حال حاضر، و این که: در کجا است بحث نسبتاً مشروحى در جلد سوم، ذیل آیه 133 سوره «آل عمران» (صفحه 92 به بعد) داشته ایم.
و همچنین در زمینه پاداش و کیفر، در عالم قیامت و مسأله «تجسم اعمال» و «نامه اعمال» در جلد دوم، صفحه 378 (ذیل آیه 30 آل عمران) و جلد دوازدهم، صفحه 455 (ذیل آیه 49 سوره کهف) بحثى داشته ایم.
علاوه بر همه اینها، بحثهاى مختلف دیگرى ذیل آیات مناسب مخصوصاً در سوره هاى اواخر قرآن، به خواست خدا در مورد خصوصیات معاد خواهد آمد.

پروردگارا! در آن روز پر خوف و خطر، در آن رستاخیز بزرگ و دادگاه عدل، ما را به لطفت امنیت و آرامش بخش!
خداوندا! اگر داورى بر معیار اعمال باشد، دست ما تهى است، با ترازوى فضل و کرم، حسنات ناچیز ما را بسنج، و با رحمت و غفرانت بر سیئات ما پرده بیفکن!
بار الها! آن چنان کن که سرانجام کار، هم تو از ما خشنود باشى و هم ما در پیشگاهت رستگار باشیم.

آمِیْنَ یا رَبَّ العالَمِیْنَ
پایان جلد 18 تفسیر نمونه
پایان سوره یس
هشتم / رمضان المبارک / 1404
18 / 3 / 1363
پایان تصحیح این جلد: 12 / 9 / 82
  

1 ـ سجده، آیه 17.
2 ـ یس، آیه 65.
3 ـ فصلت، آیه 21.