1 ـ با این که آسمان، بالاى سر، و زمین زیر پاست، در آیه فوق تعبیر به «ما بَیْنَ أَیْدِیهِم» (پیش روى آنها) «وَ ما خَلْفَهُم» (پشت سر آنها) شده است، و تنها موردى در قرآن است که این تعبیر در آن دیده مى شود، این تعبیر ممکن است اشاره به این معنى باشد که، منظره آسمان به هنگام طلوع و غروب خورشید و ماه و ستارگان اهمیت بیشترى دارد، و قدرت و عظمت حق در آن لحظه آشکارتر است ، و مى دانیم هنگامى که انسان رو به افق مى ایستد، این منظره پیش روى اوست، و زمین که در درجه بعد از اهمیت قرار دارد، به عنوان پشت سر او معرفى شده است.
به علاوه، اگر این مغروران غافل، حتى اینقدر، به خود اجازه نمى دهند که بالاى سر خود را بنگرند; چرا لااقل آنچه را پیش روى آنها قرار دارد، و در کنار افق دیده مى شود، نمى نگرند؟!
* * *
2 ـ مى دانیم درون کره زمین مذاب، سوزان و در حال فوران است، و در حقیقت زندگى همه انسانها بر روى مجموعه اى از آتشفشانهاى بالقوه قرار دارد، یک فرمان کوچک الهى کافى است که یکى از این آتشفشانها سر بر آورد، و منطقه عظیمى را بلرزاند، و سنگ و مواد مذاب و سوزان را بر آنجا فرو ریزد.
و نیز مى دانیم، هر شبانه روز، صدها هزار سنگهاى سرگردان کوچک و بزرگ، در حوزه جاذبه زمین قرار گرفته و به سوى آن جذب مى شوند، اگر برخورد آنها با قشر هواى محیط زمین، که سبب داغ شدن و سوختن آنها مى شود نبود، ساکنان زمین به طور مرتب از ناحیه آسمان سنگ باران مى شدند، هم اکنون نیز قدرت و شدت آنها به قدرى است که، گاهى این مانع را پشت سر گذارده و بر زمین فرو مى ریزند، و این یک اخطار الهى است.
بنابراین، اگر ما انسانها در میان این دو منبع خطر، به فرمان خدا در نهایت آرامش زندگى مى کنیم، همین کافى نیست که به قدرت عظیم او پى ببریم و سر بر آستانش بگذاریم؟!
* * *
3 ـ قابل توجه این که، در پایان آخرین آیه آمده است که، در اینها آیه و نشانه روشنى از عظمت و قدرت خدا است، اما براى هر «بنده انابه کننده».
اشاره به این که، گردنکشان یاغى که طوق عبودیت خدا را از گردن بر داشته اند، و همچنین بندگان غافلى که به مسیر نادرست و گناه آلودشان ادامه مى دهند، و انابه و بازگشتى در کارشان نیست، آنها نیز از این آیات روشن بهره نمى گیرند، چرا که وجود خورشید به تنهائى کافى نیست، چشم بینا و رفع حجاب نیز لازم است.
* * *
