بار دیگر در این آیات به تسخیر موجودات مختلف زمین و آسمان در برابر انسان برخورد مى کنیم که روى شش بخش از آن تکیه شده است:
تسخیر کشتى ها، نهرها، خورشید، ماه، شب و روز، که بخشى از آسمان وزمین و بخشى از پدیده هاى میان این دو (شب و روز) است.
سابقاً گفتیم باز هم یادآورى آن لازم است که انسان از دیدگاه قرآن آن قدر عظمت دارد که همه این موجودات به فرمان «الله» مسخّر او گشته اند، یعنى یا زمام اختیارشان به دست انسان است و یا در خدمت منافع انسان حرکت مى کنند و در هر حال آن قدر به انسان عظمت داده است که به صورت یک هدف عالى در مجموعه آفرینش درآمده است.
خورشید براى او نورافشانى مى کند، بسترش را گرم مى سازد، انواع گیاهان براى او مى رویاند، محیط زندگانیش را از لوث میکروب هاى مزاحم پاک مى کند، شادى و سرور مى آفریند و مسیر زندگى را به او نشان مى دهد.
ماه چراغ شب هاى تاریک اوست، تقویمى است طبیعى و جاودانى، جزر و مدى که بر اثر ماه پیدا مى شود بسیارى از مشکلات انسان را مى گشاید، درختان بسیارى را به خاطر بالا آمدن آب نهرهاى مجاور دریاها آبیارى مى کند، دریاى خاموش و راکد را به حرکت درمى آورد و از رکود و گندیدن حفظ مى کند و اکسیژن لازم بر اثر تموّج، در اختیار موجودات زنده دریاها مى گذارد.
بادها کشتى ها را در سطح دریاها و اقیانوس ها به حرکت درمى آورند و بزرگ ترین مرکب و وسیع ترین جادّه هاى انسان را کشتى ها و دریاها تشکیل مى دهند تا آنجا که گاه کشتى هایى به عظمت یک شهر و با همان جمعیّت که در یک شهر کوچک زندگى مى کنند، بر پهنه اقیانوس ها به حرکت درمى آیند.
نهرها در خدمت او هستند، زراعت هایش را آبیارى و دام هایش را سیراب و محیط زندگیش را با طراوت و حتّى موادّ غذاییش (ماهى ها) را در دل خود براى او مى پرورانند.
تاریکى شب همچون لباسى او را مى پوشاند و آرامش و راحتى به او ارزانى مى دارد و مانند یک بادزن، حرارت سوزنده آفتاب را تخفیف مى دهد و به او جان و حیات تازه مى بخشد.
و سرانجام روشنایى روز او را به حرکت و تلاش دعوت مى کند و گرمى و حرارت مى آفریند و در همه جا جنبش و حرکت ایجاد مى کند.
و خلاصه همه از بهر او سرگشته و فرمانبردارند و بیان و شرح این همه نعمت، علاوه بر اینکه در انسان شخصیّت تازه اى مى آفریند و او را به عظمت مقام خویش آگاه مى سازد، حسّ شکرگزاریش را نیز برمى انگیزد.
از این بیان ضمناً این نتیجه به دست آمد که «تسخیر» در فرهنگ قرآن به دو معنى آمده است: یکى در خدمت منافع و مصالح انسان بودن (مانند تسخیر خورشید و ماه) و دیگرى زمام اختیارش در دست بشر بودن (مانند تسخیر کشتى ها و دریاها).
و اینکه برخى پنداشته اند که این آیات اشاره به اصطلاحاتى است که امروز براى تسخیر داریم (مانند تسخیر کره ماه بهوسیله مسافران فضایى) صحیح به نظر نمى رسد، زیرا در بعضى از آیات قرآن مى خوانیم: وَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِى السَّمَـوَاتِ وَ مَا فِى الاْرْضِ جَمِیعًا مِنْهُ(1) که نشان مى دهد همه آنچه در آسمان ها و همه آنچه در زمین است مسخّر انسان است، در حالى که مى دانیم مسافرت فضانوردان به همه کرات آسمانى قطعاً محال است.
آرى، در قرآن بعضى آیات دیگر داریم که ممکن است اشاره به این نوع تسخیر باشد که ـ به خواست خدا ـ در تفسیر سوره الرّحمن از آن بحث خواهیم کرد (درباره مسخّر بودن موجودات در برابر انسان در ذیل آیه 2 سوره رعد نیز بحثى داشتیم).

1. سوره جاثیه، آیه 13.