پس از بیان چهره حقّ و باطل در ضمن یک مثال رسا و بلیغ در آیات گذشته، در اینجا به سرنوشت کسانى که دعوت حق را اجابت کردند و به آن گرویدند و هم کسانى که از حق رویگردان شده و به باطل روى گراییدند اشاره مى کند، مى گوید: «براى آنان که دعوت پروردگارشان را اجابت کردند پاداش نیکوست» (لِلَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمُ الْحُسْنَى).
«حسنى» (نیکى) معنى وسیعى دارد که هر خیر و سعادتى را شامل مى شود. از خصلت هاى نیک و فضایل اخلاقى گرفته، تا زندگى اجتماعى پاک و پاکیزه و پیروزى بر دشمن و بهشت جاودان.
سپس مى افزاید: «و کسانى که دعوت او را اجابت نکردند (سرنوشتشان به قدرى شوم و رقّت بار است که) اگر تمام آنچه روى زمین است و همانندش از آنِ ایشان باشد، همه را براى رهایى از عذاب مى دهند» ولى از آنان پذیرفته نخواهد شد (وَالَّذِینَ لَمْ یَسْتَجِیبُوا لَهُ لَوْ أَنَّ لَهُمْ مَا فِى الْأَرْضِ جَمِیعًا وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لاَفْتَدَوْا بِهِ).
براى ترسیم عظمت عذاب و کیفر آنها تعبیرى از این رساتر نمى شود که یک انسان مالک همه روى زمین بلکه دو برابر آن باشد و همه را بدهد تا خود را رها سازد و سودى نداشته باشد.
این جمله در حقیقت اشاره به این است که آخرین آرزوى یک انسان ـ که برتر از آن تصوّر نمى شود ـ این است که مالک تمام روى زمین شود ولى شدّت مجازت ستمکاران و مخالفان دعوت حق در آن حد است که حاضرند این آخرین هدف دنیوى ـ بلکه برتر و بالاتر از آن ـ را هم فدا کنند تا آزاد شوند; به فرض که از آنها پذیرفته مى شد تنها نجات از عذاب بود، امّا از پاداش هاى فوق العاده عظیم اجابت کنندگان دعوت حق خبرى نبود.
و از اینجا روشن مى شود که تعبیر وَ مِثْلَهُ مَعَهُ تنها به این معنى نیست که همانند مجموع کره زمین را بر آن بیفزاید، بلکه منظور آن است که هر قدر بیش از آن هم مالک باشند حاضرند براى رهایى خود بدهند. دلیل آن هم روشن است، زیرا انسان همه چیز را براى خودش مى خواهد، هنگامى که خودش غرق عذاب باشد، مالکیّت همه دنیا براى او چه سودى دارد؟

و به دنبال این بدبختى ـ یعنى عدم پذیرش همه آنچه در زمین است در برابر نجات از عذاب ـ به بدبختى دیگر آنها اشاره کرده مى گوید: «براى آنان حساب بدى است» (أُوْلَـئِکَ لَهُمْ سُوءُالْحِسَابِ).
در اینکه منظور از سُوءُ الْحِسَابِ چیست؟ مفسّران تعبیرات گوناگونى دارند.
بعضى معتقدند که منظور حساب دقیق و بدون کمترین گذشت است، زیرا سوءالحساب به معنى ظلم، درباره خداوند عادل هیچ مفهومى ندارد.
حدیثى که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است نیز این تفسیر را تأیید مى کند. در این حدیث مى خوانیم که امام به یکى از یاران خود فرمود: چرا فلان کس از تو شکایت دارد؟
عرض کرد: شکایتش به خاطر این است که من حقّم را تا آخر از او گرفتم. هنگامى که امام این سخن را شنید به حالت غضبناک نشست سپس فرمود: کَأنَّکَ إذَا استَقصَیتَ حَقَّکَ لَم تُسِىء أرءیتَ ما حَکَى اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ: وَ یَخافونَ سوءَ الحِسابِ، أ تَراهُم یَخافونَ اللهَ أَنْ یَجورَ عَلَیهِم. لا واللهِ ما خافوا إلاّ الْاسْتِقصاءَ فَسَمّاهُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ سوءَ الْحِسابِ فَمَنِ اسْتَقصى فَقَد أساءَ: «گویا گمان مى کنى که اگر تا آخرین مرحله حقّت را بگیرى بدى نکردى، چنین نیست، آیا سخن خدا را ندیده اى که مى فرماید: وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ (اولواالالباب، از بدى حساب مى ترسند) آیا تو فکر مى کنى آنها از این مى ترسند که خدا بر آنها ستم کند؟ نه، به خدا سوگند آنها از این مى ترسند که خدا حساب آنها را دقیقاً و تا آخرین مرحله برسد، خداوند نام این را بدى حساب نهاده است; بنابراین هر کس در کشیدن حساب دقّت و سختگیرى کند بدحسابى کرده است».(1)

بعضى دیگر گفته اند: منظور از سوءالحساب آن است که محاسبه آنها توأم با سرزنش و توبیخ و مانند آن است که علاوه بر وحشت از اصل حساب، آنها را رنج مى دهد.
برخى دیگر نیز گفته اند: منظور از سوءالحساب، سوءالجزاء است، یعنى پاداش بدى براى آنهاست. این درست به آن مى مانَد که مى گوییم: فلان کس حسابش پاک است، یا فلان کس حسابش تیره و تاریک است. یعنى نتیجه حساب آنها خوب یا بد است. یا مى گوییم: حساب فلانى را کف دستش بگذارید. یعنى بر طبق کارش مجازاتش کنید.
این تفسیرهاى سه گانه در عین حال با همدیگر منافاتى هم ندارند و ممکن است همه آنها از آیه استفاده شود.
یعنى چنین اشخاصى هم محاسبه سخت و دقیقى را پس مى دهند و هم در حال محاسبه مورد توبیخ قرار مى گیرند و هم کیفر آنها بعد از حساب بى کموکاست به آنان داده مى شود.
در پایان آیه به سومین مجازات یا نتیجه نهایى مجازات آنان اشاره کرده مى فرماید: «و جایگاهشان جهنّم است، و (جهنّم) چه بد جایگاهى است!» (وَ مَأْوَیهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمِهَادُ).
«مهاد» در اصل از مادّه «مهد» به معنى آماده و مهیّا کردن است و نیز به معنى بستر که انسان هنگام استراحت از آن استفاده مى کند آمده است زیرا آن را براى استراحت کردن آماده مى سازد. ذکر این کلمه اشاره به آن است که طغیانگران به جاى اینکه در بستر استراحت بیارامند باید روى شعله هاى آتش سوزان قرار گیرند.
 

1 . تفسیر برهان، ج 2، ص 288. گرچه این حدیث در تفسیر آیه 21 این سوره آمده است، روشن است کلمه سوء الحساب را به طور کلّى و در همه جا معنى مى کند.