نه تنها در آیات قرآن، که در احادیث اسلامى نیز، درباره فطرى بودن «معرفة اللّه و توحید» بحث هاى قابل ملاحظه اى وارد شده است، که در بعضى تأکید بر «فطرت توحیدى»، و در بعضى تحت عنوان «معرفت»، و در بعضى دیگر «فطرت اسلامى» و بالاخره در بعضى نیز به عنوان «ولایت» آمده است.
در حدیث معتبرى که محدث بزرگوار «کلینى» در «اصول کافى» آورده از «هشام بن سالم» چنین نقل مى کند: از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم: منظور از «فِطْرَتَ اللّهِ الَّتِی فَطَرَ النّاسَ عَلَیْها» چیست؟ فرمود: «منظور، توحید است».(1)
و نیز در همان کتاب «کافى» از یکى دیگر از یاران امام صادق(علیه السلام) نقل شده که وقتى از امام، تفسیر آیه را مطالبه کرد، امام فرمود: «هِىَ الْاِسْلامُ».(2)
در حدیث مشابهى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم که در پاسخ «زراره» یکى از یاران دانشمندش، که از تفسیر آیه سؤال کرده بود، فرمود: فَطَرَهُمْ عَلَى الْمَعْرِفَةِ بِهِ: «خداوند سرشت آنها را بر معرفت و شناخت خود قرار داد».(3)
 حدیث معروف «کُلُّ مَوْلُود یُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ حَتّى لَیَکُونُ أَبَواهُ هُمَا اللَّذانِ یُهَوِّدانِهِ وَ یُنَصِّرانِهِ» که از پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) نقل شده، نیز نشان مى دهد: هر نوزادى بر فطرت اسلام و دین خالى از شرک متولد مى شود، و معتقد است همچون، «یهودیت و نصرانیت» انحرافى، از طریق پدر و مادر به آنها القاء مى شود».(4)
و بالاخره، در حدیثى که آن نیز در «اصول کافى» از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است در تفسیر همین آیه، مى خوانیم: قالَ هِىَ الْوِلایَةُ: «فرمود: منظور فطرت ولایت و پذیرش رهبرى اولیاى الهى است».(5)
در خطبه اول «نهج البلاغه» نیز از امیرمؤمنان على(علیه السلام) در عبارتى کوتاه و پر معنى چنین آمده است: فَبَعَثَ فِیهِمْ رُسُلَهُ وَ وَاتَرَ إِلَیْهِمْ أَنْبِیَاءَهُ لِیَسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ وَ یُذَکِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِهِ وَ یَحْتَجُّوا عَلَیْهِمْ بِالتَّبْلِیغِ وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُولِ: «خداوند رسولان خود را به سوى انسان ها فرستاد و انبیاى خود را یکى پس از دیگرى، مأموریت داد، تا وفاى به پیمان فطرت را از آنها مطالبه کنند، و نعمت هاى فراموش شده الهى را به آنها یادآور شوند، از طریق تبلیغ بر آنان اتمام حجت نمایند، و گنجینه هاى اندیشه ها را براى آنها فاش سازند»!
طبق روایات فوق، نه تنها «معرفة اللّه»، که مجموع اسلام به صورت فشرده، در درون سرشت انسانى نهاده شده، از توحید گرفته تا رهبرى پیشوایان الهى و جانشینان راستین پیامبر(صلى الله علیه وآله) و حتى فروع احکام.
بنابراین، طبق تعبیرى که در «نهج البلاغه» آمده، کار پیامبران شکوفا ساختن فطرت ها، و به یاد آوردن نعمت هاى فراموش شده الهى، از جمله سرشت  توحیدى، و استخراج گنج هاى معرفت است که در درون جان و اندیشه انسان ها نهفته و مستور مى باشد.
جالب توجه این که، قرآن مجید در آیات متعددى از شدائد و مشکلات و حوادث دردناکى که در زندگى انسان روى مى دهد، به عنوان «زمینه ساز شکوفائى حس مذهبى» یاد مى کند، از جمله مى گوید: فَإِذا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمّا نَجّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذا هُمْ یُشْرِکُونَ: «هنگامى که بر کشتى سوار مى شوند (و در وسط دریا گرفتار مشکلات وحشتناک مى گردند) خدا را با اخلاص مى خوانند، اما هنگامى که آنها را به سلامت به خشکى مى رساند باز مشرک مى شوند»!.(6)
البته در این زمینه، ذیل آیات بعد در همین سوره که بى شباهت به آیه سوره «عنکبوت» نیست، باز هم به خواست خدا سخن خواهیم گفت.

1 و 2 و 3 ـ «اصول کافى»، جلد 2، صفحه 12، باب فطرة الخلق على التوحید.
4 ـ تفسیر «جوامع الجامع»، مرحوم «طبرسى»، ذیل آیات مورد بحث.
5 ـ تفسیر «نور الثقلین»، جلد 4، صفحه 182.
6 ـ عنکبوت، آیه 65.