با تمام بحث هائى که دانشمندان پیرامون «خواب» و ویژگى هاى آن کرده اند، باز هم به نظر مى رسد: هنوز، همه زوایاى این عالم اسرارآمیز روشن نشده و حقائق پیچیده آن فاش نگردیده است.
هنوز، در میان دانشمندان بحث است که، چه فعل و انفعالى در بدن انسان صورت مى گیرد که در یک لحظه ناگهانى، بخشى از فعالیت هاى مغز و بدن او تعطیل مى گردد، و تحولى در سرتاسر روح و جسمش، ظاهر مى شود؟
بعضى عامل اصلى خواب را یک «عامل فیزیکى» مى دانند، و معتقدند: انتقال خون از مغز، به قسمت هاى دیگر بدن، این پدیده را به وجود مى آورد، و براى اثبات عقیده خود از تختخواب مخصوصى به نام «تختخواب ترازوئى» استفاده کرده اند، که انتقال خون را از مغز به سایر اعضاء مشخص مى کند.
جمعى دیگر، عامل خواب را «عامل شیمیائى» مى دانند، و معتقدند به هنگام تلاش و کوشش، سمومى در بدن پیدا مى شود، که بخشى از مغز را از کار مى اندازد، در نتیجه انسان به خواب مى رود، هنگامى که این سموم جذب بدن و خنثى شد، انسان بیدار مى شود.
جمع دیگرى براى خواب، یک «عامل عصبى» قائلند و مى گویند: سیستم فعال عصبى ویژه اى در مغز موجود است، که حکم گاز اتومبیل را دارد و بر اثر خستگى خاموش مى شود، و موقتاً از کار مى ایستد.
اما پیرامون تمام این نظریه ها سؤالات و نقاط مبهم و تاریکى وجود دارد، که هنوز پاسخ آن به روشنى داده نشده است، و خواب همچنان چهره اسرارآمیز خود را حفظ کرده است.
از شگفتى هاى عالم خواب، که دانشمندان اخیراً از روى آن پرده برداشته اند این است که: به هنگام خواب و از کار افتادن موقت بخش عظیمى از مغز، بعضى از سلول ها که آن را «سلول نگهبان» باید نامید، همچنان بیدار مى مانند، و توصیه هائى را که انسان قبل از خواب در مورد لحظه بیدارى به آنها مى کند، هرگز فراموش نمى کنند، تا به هنگام لزوم تمام مغز را بیدار کرده به حرکت در آورند.
مثلاً مادرِ خسته و کوفته اى که شب مى خوابد، و فرزند شیرخوارش در گاهواره نزدیک او است، ناخودآگاه به سلول نگهبان که رابط میان روح و جسم است این مطلب را توصیه مى کند، که هر زمان کودک من کمترین صدائى کرد، مرا بیدار کن، اما سر و صداهاى دیگر، مهم نیست! لذا ممکن است غرش رعد این مادر را از خواب بیدار نکند، اما کمترین صداى کودکش سبب بیدارى او است، این وظیفه مهم را همان سلول نگهبان بر عهده گرفته!
خود ما نیز این مطلب را بسیار آزموده ایم که، هر وقت تصمیم داشته باشیم صبح زود، یا حتى وسط شب دنبال سفر یا برنامه مهمى برویم، و این را به  خودمان بسپاریم، غالباً به موقع بیدار مى شویم، در حالى که در غیر این موقع ساعت ها ممکن است در خواب فرو رویم.
خلاصه، از آنجا که خواب از پدیده هاى روحى است، و روح جهانى است پر از اسرار، عجیب نیست که زوایاى این مسأله هنوز روشن نشده باشد، ولى هر چه بیشتر در آن به غور و بررسى، مى پردازیم، به عظمت آفریدگار این پدیده آشناتر مى شویم.
اینها همه، در مورد خواب بود، و اما درباره رؤیا و خواب دیدن، بحث هاى فراوانى است که در تفسیر سوره «یوسف» آورده ایم.(1)

1 ـ جلد نهم، صفحه 312.