گرچه بیان عمومیت امتحان، براى تمام اقوام و جمعیت ها، اثر سازنده بسیار قابل ملاحظه اى بر مؤمنان «مکّه» که در آن روز در اقلیت شدیدى بودند، داشت، و توجه به این واقعیت، آنها را در مقابل دشمنان، سخت مقاوم و شکیبا مى کرد، ولى، این منحصر به مؤمنان «مکّه» نبود، بلکه هر گروه و جمعیتى، به نوعى در این سنت الهى شریک و سهیم اند، و امتحانات خداوند در چهره هاى گوناگون به سراغ آنها مى آید.
گروهى، در محیط هائى قرار مى گیرند که از هر نظر آلوده است، وسوسه هاى فساد از هر طرف آنها را احاطه مى کند، امتحان بزرگ آنها این است که در چنین جو و شرائطى، همرنگ محیط نشوند، و اصالت و پاکى خود را حفظ کنند.
گروهى، در فشار محرومیتها قرار مى گیرند، در حالى که مى بینند، اگر حاضر  به معاوضه کردن سرمایه هاى اصیل وجود خود باشند، فقر و محرومیت به سرعت درهم مى شکند، اما به بهاى از دست دادن ایمان و تقوا و آزادگى و عزت و شرف و همین آزمون آنها است.
گروهى دیگر، بر عکس غرق در نعمت مى شوند، و امکانات مادى از هر نظر در اختیارشان قرار مى گیرد، آیا در چنین شرائطى، قیام به وظیفه شکر نعمت مى کنند؟ یا غرق در غفلت و غرور و خودخواهى و خودبینى، غرق در لذات و شهوات و بیگانگى از جامعه و از خویشتن مى شوند؟!
گروهى ـ همچون غرب و شرق زده هاى عصر ما ـ با کشورهائى روبرو مى شوند که در عین دورى از خدا و فضیلت و اخلاق، از تمدن مادى خیره کننده اى، بهره مندند، و رفاه اجتماعى قابل ملاحظه اى دارند، در اینجا، جاذبه نیرومند مرموزى آنها را به سوى این نوع زندگى مى کشاند، که به قیمت زیر پا نهادن همه اصولى که به آن اعتقاد دارند، و به قیمت تن دادن به ذلت وابستگى، آن گونه زندگى را براى خود و جامعه خویش فراهم سازند، این نیز یک نوع آزمون است.
مصیبت ها، درد و رنج ها، جنگ و نزاع ها، قحطى و گرانى و تورم، حکومتهاى خودکامه، ـ که انسانها را به بردگى و اسارت خود دعوت مى کنند، و آنها را به تسلیم در برابر برنامه هاى طاغوتى خود فرا مى خوانند ـ و بالاخره، امواج نیرومند هواى نفس و شهوت، هر یک از اینها وسیله آزمایشى است بر سر راه بندگان خدا، و در همین صحنه ها است که ایمان و شخصیت و تقوى و پاکى و امانت و آزادگى افراد مشخص مى شود.
اما، براى پیروزى در این آزمون هاى سخت، جز تلاش و کوشش مستمر و تکیه بر لطف خاص پروردگار، راهى نیست.
 جالب این که، در حدیثى که در «اصول کافى» از بعضى از معصومین در تفسیر آیه «أَ حَسِبَ النّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لایُفْتَنُونَ» آمده، چنین مى خوانیم: یُفْتَنُونَ کَمَا یُفْتَنُ الذَّهَبُ، ثُمَّ قَالَ یُخْلَصُونَ کَمَا یُخْلَصُ الذَّهَبُ!: «آزمایش مى شوند، همان گونه که طلا در کوره آزمایش مى شود، و خالص مى شوند، همان گونه که فشار آتش، ناخالصى هاى طلا را از بین مى برد و آن را خالص مى کند».(1)
به هر حال، عافیت طلبانى که گمان مى کنند همین اندازه که اظهار ایمان کنند، در صف مؤمنان قرار مى گیرند، و در اعلى علیین بهشت، همنشین پیامبران و صدیقین و شهداء خواهند بود، سخت در اشتباهند.
به گفته امیرمؤمنان على(علیه السلام) در «نهج البلاغه»: وَ الَّذِی بَعَثَهُ بِالْحَقِّ لَتُبَلْبَلُنَّ بَلْبَلَةً وَ لَتُغَرْبَلُنَّ غَرْبَلَةً وَ لَتُساطُنَّ سُوْطَ الْقِدْرِ، حَتَّى یَعُودَ أَسْفَلُکُمْ أَعْلَاکُمْ وَ أَعْلَاکُمْ أَسْفَلَکُمْ: «سوگند به کسى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) را به حق مبعوث کرده، به شدت مورد آزمایش قرار مى گیرید، و غربال مى شوید، و همانند محتویات یک دیگ به هنگام جوشش، زیر و رو خواهید شد، آن چنان که پائین شما بالا و بالاى شما پائین قرار خواهد گرفت»!.(2)
این سخن را هنگامى مى گوید که، تازه مردم با او بیعت کرده اند و در انتظارند ببینند، او با تقسیم اموال «بیت المال» و مقام ها چه مى کند؟! آیا با همان معیارهاى گذشته و تبعیض ها، یا با معیار تلخِ عدالتِ محمّدى؟!

1 ـ «اصول کافى»، جلد 1، صفحه 370، طبق نقل تفسیر «نور الثقلین»، جلد 4، صفحه 148.
2 ـ «نهج البلاغه»، خطبه 16.