در آیات قرآن، گاهى در مورد این قوم طغیانگر مى گوید: «زلزله آنها را فرو گرفت و درهم کوبید» (فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ).(1)
گاه، مى گوید: «صاعقه آنها را فرو گرفت» (فَأَخَذَتْهُمُ الصّاعِقَةُ).(2)
و گاه، مى گوید: «صیحه آسمانى دامانشان را گرفت» (وَ أَخَذَ الَّذِینَ ظَلَمُوا الصَّیْحَةُ).(3)
اما هیچ منافاتى بین این تعبیرات سه گانه نیست; چرا که صاعقه همان جرقه بزرگ الکتریکى است که در میان قطعات ابر و زمین مبادله مى شود، هم با صداى عظیم و صیحه همراه است، و هم با لرزش شدید زمین هاى اطراف.(4)
* * *
2 ـ بعضى از مفسران روایت کرده اند که یاران حضرت صالح که با او نجات یافتند چهار هزار نفر بودند، آنها به فرمان پروردگار از آن منطقه آلوده مملوّ از فساد بیرون رفته، به سوى حضرموت کوچ کردند.(5)
* * *
3 ـ «خاویه» از ماده «خواء» (بر وزن هواء) گاه، به معنى ساقط گشتن و ویران شدن است، و گاه، به معنى خالى شدن، این تعبیر در مورد ستارگان (شهب) که سقوط مى کند نیز آمده، مى گویند: «خوى النجم» یعنى ستاره سقوط کرد.
«راغب» در «مفردات» مى گوید: معنى اصلى «خوى» خالى شدن است، این تعبیر در مورد شکم هاى گرسنه، گردوى پوک و ستارگان خالى از باران گفته شده است (عرب جاهلى معتقد بود که هر ستاره اى در افق ظاهر مى شود بارانى همراه دارد).
* * *
4 ـ از «ابن عباس» چنین روایت شده که مى گوید: «من از قرآن به خوبى استفاده کرده ام که ظلم و ستم خانه ها را ویران مى کند» سپس به آیه فوق «فَتِلْکَ بُیُوتُهُمْ خاوِیَةً بِما ظَلَمُوا» استدلال کرد.(6)
و به راستى تأثیر ظلم در ویران کردن شهرها و جامعه ها با هیچ چیز قابل مقایسه نیست، ظلم صاعقه مرگبار است، ظلم زلزله ویرانگر است، ظلم همچون صیحه مرگ آفرین آسمانى است و تاریخ بارها و بارها این حقیقت را اثبات کرده است که دنیا ممکن است با کفر ادامه یابد، اما با ظلم قابل دوام نیست.
* * *
5 ـ بدون شک، مجازات عمومى قوم ثمود، بعد از قتل ناقه صالح بوده است همان گونه که در آیات 65 تا 67 سوره «هود» مى خوانیم:
هنگامى که ناقه را از پاى درآوردند، به آنها گفت: «سه روز در خانه هایتان، بهره گیرید و بعد از آن، عذاب الهى به طور قطع فرا خواهد رسید، و هنگامى که فرمان ما فرا رسید، صالح و کسانى را که با او ایمان آورده بودند رهائى بخشیدیم و ظالمان را صیحه آسمانى فرو گرفت و در خانه هایشان به روى زمین افتادند و مردند».
بنابراین، تنها بعد از توطئه قتل صالح(علیه السلام) نبود که عذاب فرود آمد، بلکه به احتمال قوى در ماجراى توطئه قتل این پیامبر، فقط گروه توطئه گران نابود شدند، و باز به آنها مهلت داده شد و بعد از قتل «ناقه» همه ظالمان و گنه کاران بى ایمان از میان رفتند، و این است: نتیجه جمع میان آیات این سوره و آنچه در سوره «هود» و سوره «اعراف» آمده است.
به تعبیر دیگر، در آیات مورد بحث، نابودى آنها به دنبال توطئه قتل صالح و خانواده او آمده است، و در آیات سوره «اعراف» و «هود»، نابودى آنها بعد از قتل ناقه صالح، نتیجه این دو چنین مى شود که: آنها نخست توطئه قتل او را چیدند و هنگامى که موفق نشدند، اقدام به قتل «ناقه» که معجزه بزرگ او بود کردند، و بعد از سه روز مهلت، عذاب دردناکشان فرا رسید.
این احتمال نیز وجود دارد که: آنها نخست ناقه را به قتل رساندند و چون صالح آنها را تهدید به مجازات الهى بعد از سه روز کرد، به فکر نابود کردن خود او افتادند که موفق نشدند و نابود شدند.(7)
* * *
1 ـ اعراف، آیه 78.
2 ـ ذاریات، آیه 44.
3 ـ هود، آیه 67.
4 ـ در مورد صیحه آسمانى توضیحات بیشترى در جلد 9، صفحه 164، ذیل آیه 67 سوره «هود» داده ایم.
5 ـ «طبرسى» در «مجمع البیان»، جلد 7، صفحه 227 ـ «آلوسى» در «روح المعانى» و «قرطبى» در تفسیر معروفش، ذیل آیات مورد بحث.
6 ـ «مجمع البیان»، جلد 7، صفحه 227، ذیل آیه مورد بحث.
7 ـ تفسیر «روح البیان»، ذیل آیه مورد بحث.
