در آیات فوق، و آیاتى که بعد از این در داستان «هدهد» و «سلیمان» خواهد آمد، صریحاً اشاره به نطق پرندگان و میزانى از درک و شعور براى آنان شده است.
بى شک پرندگان ـ مانند سایر حیوانات ـ در حالات مختلف، صداهاى گوناگونى از خود ظاهر مى سازند که با دقت و بررسى، مى توان از نوع صدا به وضع حالات آنها پى برد که:
کدام صدا مربوط به حالات خشم است؟ و کدام رضا؟.
کدام صدا دلیل بر گرسنگى است؟ و کدام نشانه تمنى؟.
با کدام صدا بچه هاى خود را فرا مى خواند؟
و با کدام صدا آنها را از بروز حادثه وحشتناکى خبر مى دهد؟
این قسمت از صداى پرندگان، مورد هیچگونه شک و تردید نیست، و همه کم و بیش با آن آشنا هستیم.
ولى آیات این سوره، ظاهراً مطلبى بیش از این را بیان مى کند، بحث از سخن گفتن آنان به نحو مرموزى است که مطالب دقیق ترى در آن منعکس است، و بحث از تفاهم و گفتگوى آنها با یک انسان است، گرچه این معنى براى بعضى عجیب مى آید، اما با توجه به مطالب مختلفى که دانشمندان در کتاب ها نوشته اند و مشاهدات شخصى بعضى در مورد پرندگان مطلب عجیبى نیست.
ما از هوش حیوانات، مخصوصاً پرندگان مطالبى عجیب تر از این سراغ داریم.
بعضى از آنها چنان مهارتى در ساختن خانه و لانه دارند که گاه از مهندسین ما پیشى مى گیرند!.
بعضى از پرندگان چنان اطلاعاتى از وضع نوزادان آینده خود و نیازها و مشکلات آنها دارند، و چنان دقیقاً براى حل آنها عمل مى کنند که براى همه ما اعجاب انگیز است!.
پیش بینى آنها درباره وضع هوا، حتى نسبت به چند ماه بعد، و آگاهى آنها از زلزله ها قبل از وقوع آن، و حتى پیش از آن که زلزله سنج هاى ما خفیف ترین لرزش ها را ثبت کنند، معروف است.
تعلیماتى که در عصر ما، به حیوانات داده مى شود، و کارهاى خارق العاده آنها را در سیرک ها بسیارى دیده اند، که حاکى از هوش شگفت انگیز آنها است.
کارهاى شگفت آور «مورچگان» و تمدن شگرف آنها.
عجائب زندگى «زنبوران عسل» و ردیابى حیرت انگیز آنها.
آگاهى «پرندگان مهاجر» که گاه فاصله میان قطب شمال و جنوب را طى مى کنند، از وضع راه ها در این مسیر فوق العاده طولانى.
اطلاعات فوق العاده «ماهیان آزاد» در مهاجرت دستجمعى در اعماق دریاها، عموماً از مسائلى است که از نظر علمى مسلم و دلیل بر وجود مرحله مهمى از درک، و یا غریزه و یا هر چه آن را بنامیم در این حیوانات است.
وجود حواس فوق العاده اى در حیوانات همچون دستگاه رادار مانند «شب پره» و شامه بسیار قوى بعضى از حشرات، و دید فوق العاده نیرومند بعضى از پرندگان و امثال آن، نیز دلیل دیگرى است بر این که آنها در همه چیز از ما عقب مانده تر نیستند!
با در نظر گرفتن این امور، جاى تعجب نیست که آنها تکلم مخصوصى نیز داشته باشند، و بتوانند با کسى که از الفباى کلام آنها آگاه است، سخن گویند.
در آیات قرآن نیز، به عناوین مختلف به این امر اشاره شده است از جمله در آیه 38 سوره «انعام» مى خوانیم: وَ ما مِنْ دابَّة فِى الْأَرْضِ وَ لا طائِر یَطِیْرُ بِجِناحَیْهِ اِلاّ أُمَمٌ أَمْثالُکُمْ:
«هیچ جنبنده اى در زمین و پرنده اى که با دو بال خود پرواز مى کند، نیست مگر این که امت هائى همانند شما هستند»!.(1)
در روایات اسلامى نیز، مطالب زیادى وجود دارد که بیانگر نطق حیوانات و مخصوصاً پرندگان است، و حتى براى هر یک از آنها سخنى شعار مانند نقل شده است که شرح آنها به درازا مى کشد.(2)
در روایتى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: امیرمؤمنان على(علیه السلام) به «ابن عباس» فرمود: اِنَّ اللّهَ عَلَّمَنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ کَما عَلَّمَ سُلَیْمانَ ابْنِ داوُدَ، وَ مَنْطِقَ کُلِّ دابَّة فِى بَرٍّ أَوْ بَحْر:
«خداوند سخن گفتن پرندگان را به ما آموخت همان گونه که به سلیمان بن داود آموخت، و سخن گفتن هر جنبنده اى را در خشکى و دریا».(3)

1 ـ «شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید»، جلد 16، صفحه 284.
2 ـ «صحیح ترمذى»، باب العلم، حدیث 19، و «سنن ابن ماجه»، مقدمه حدیث 17.
3 ـ «اصول کافى»، جلد 1، باب صفة العلم، حدیث 2.