مى دانیم در آیات قرآن، و روایات اسلامى، اهمیت زیادى به مسأله دعا داده شده، که نمونه آن آیه فوق بوده، ولى، ممکن است قبول این امر براى بعضى در ابتدا سنگین باشد که، دعا کردن کار بسیار آسانى است و از همه کس، ساخته است، و یا قدم را از این فراتر نهند و بگویند: دعا کار افراد بیچاره است! این که اهمیتى ندارد!.
ولى اشتباه از اینجا ناشى مى شود که: دعا را خالى و برهنه از شرائطش مى نگرند، در حالى که اگر شرائط خاص دعا در نظر گرفته شود، این حقیقت به وضوح ثابت مى شود که: دعا وسیله مؤثرى است براى خودسازى و پیوند نزدیکى است میان انسان و خدا.
نخستین شرط دعا، شناخت کسى است که انسان او را مى خواند.
شرط دیگر شستشوى قلب و دل، و آماده ساختن روح، براى تقاضاى از او است; زیرا انسان هنگامى که به سراغ کسى مى رود، باید آمادگى لقاى او را داشته باشد.
شرط سوم دعا، جلب رضا و خشنودى کسى است که انسان از او تقاضائى دارد; چرا که بدون آن، احتمال تأثیر بسیار ناچیز است.
و بالاخره چهارمین شرط استجابت دعا، آن است که: انسان تمام قدرت، نیرو و توان خویش را به کار گیرد و حداکثر تلاش و کوشش را انجام دهد، و نسبت به ماوراى آن، دست به دعا بردارد و قلب را متوجه خالق کند.
زیرا در روایات اسلامى صریحاً آمده است: کارى را که انسان خود مى تواند انجام دهد، اگر کوتاهى کند و به دعا متوسل شود، دعایش مستجاب نیست!.
به این ترتیب، دعا وسیله اى است براى شناخت پروردگار، و صفات جمال و جلال او، و هم وسیله اى است براى توبه از گناه و پاک سازى روح، و هم عاملى است براى انجام نیکى ها، و هم سببى است براى جهاد و تلاش و کوشش بیشتر تا آخرین حدّ توان!.
به همین دلیل، تعبیرات مهمى درباره دعا دیده مى شود که، جز با آنچه گفتیم مفهوم نیست، مثلاً:
در روایتى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: الدُّعاءُ سِلاحُ الْمُؤْمِنِ، وَ عَمُودُ الدِّینِ، وَ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ: «دعا اسلحه مؤمن، و ستون دین و نور آسمان ها و زمین است».(1)
در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: الدُّعاءُ مَفَاتِیحُ النَّجاحِ، وَ مَقالِیدُ الْفَلاحِ، وَ خَیْرُ الدُّعاءِ ما صَدَرَ عَنْ صَدْر نَقِیّ وَ قَلْب تَقِیّ: «دعا کلید پیروزى، مفتاح رستگارى است و بهترین دعا دعائى است که از سینه پاک و قلب پرهیزگار برخیزد».(2)
و در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: الدُّعاءَ أَنْفَذُ مِنَ السِّنانِ: «دعا نافذتر از نوک نیزه است»!.(3)
گذشته از همه اینها، اصولاً در زندگى انسان، حوادثى رخ مى دهد که از نظر اسباب ظاهرى او را در یأس فرو مى برد، دعا مى تواند دریچه اى باشد به سوى امید پیروزى، و وسیله مؤثرى براى مبارزه با یأس و نومیدى.
به همین دلیل، دعا به هنگام حوادث سخت و طاقت فرسا، به انسان قدرت، نیرو، امیدوارى و آرامش مى بخشد، و از نظر روانى اثر غیر قابل انکارى دارد.
در زمینه مسأله دعا، فلسفه، شرائط، و نتائج آن، به طور مشروح در جلد اول تفسیر «نمونه»، ذیل آیه 186 سوره «بقره» بحث کرده ایم، براى توضیح بیشتر به آنجا مراجعه فرمائید.

 آمِیْنَ یا رَبَّ الْعالَمِیْنَ
پایان سوره فرقان(4)
20 / جمادى الاولى / 1403
15 / 12 / 1361
 

1 ـ «اصول کافى»، جلد 2، صفحه 468، ابواب الدعاء ـ باب ان الدعاء سلاح المؤمن.
2 و 3 ـ «اصول کافى»، جلد 2، صفحات 468 و 469، ابواب الدعاء ـ باب ان الدعاء سلاح المؤمن.
4 ـ تصحیح 23 / 12 / 1382 ـ مطابق 20 / ذى حجه / 1424.