در آیات فوق خواندیم، یکى از نشانه هاى بندگان خاص خدا تواضع است.
تواضعى که بر روح آنها حکومت مى کند و حتى در راه رفتن آنها نمایان است.
تواضعى که آنها را بر تسلیم در برابر حق وامى دارد، ولى گاه، ممکن است بعضى، تواضع را با ضعف، ناتوانى، سستى و تنبلى اشتباه کنند که این طرز فکر خطرناکى است.
تواضع در راه رفتن به این نیست که سست و بى رمق گام بردارند، بلکه، در عین تواضع گام هائى محکم و حاکى از جدیت و قدرت بردارند. در حالات پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: یکى از اصحاب مى گوید:
ما رَأَیْتُ أَحَداً أَسْرَعُ فِى مَشْیَتِهِ مِنْ رَسُولِ اللّهِ(صلى الله علیه وآله) کَأَنَّمَا الْأَرْضُ تُطْوى لَهُ وَ اِنّا لَنَجْهَدُ أَنْفُسَنا وَ اِنَّهُ لَغَیْرُ مُکْتَرِث:
«من کسى را سریع تر در راه رفتن از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) ندیدم، گوئى زمین زیر پاى او جمع مى شد، و ما به زحمت مى توانستیم به او برسیم، و او اهمیتى نمى داد».(1)
در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: در تفسیر آیه «الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً» فرمود: وَ هُوَ الرَّجُلُ یَمْشِى بِسَجِیَّتِهِ الَّتِى جُبِّلَ عَلَیْها، لا یَتَکَلَّفُ وَ لا یَتَبَخْتَرُ:
«منظور این است: انسان به حال طبیعى خودش راه برود و تکلف و تکبر در آن نداشته باشد».(2)
در حدیث دیگرى در حالات پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمده: قَدْ کانَ یَتَکَفَّأُ فِى مَشْیِهِ کَأَنَّما یَمْشِى فِى صَبَب:
«هنگامى که پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) راه مى رفت، در عین این که عجولانه نبود، با سرعت گام برمى داشت گوئى از یک سرازیرى پائین مى رفت».(3)
به هر حال، همان گونه که گفتیم: کیفیت راه رفتن به تنهائى مطرح نیست، بلکه، دریچه اى است براى پى بردن به وضع روحیات یک انسان، و در حقیقت آیه، اشاره اى به نفوذ روح تواضع و فروتنى در جان و روح عباد الرحمان مى کند.

1 ـ «فى ظلال»، جلد 6، صفحه 182، ذیل آیه مورد بحث. تفسیر «قرطبى» روایت دیگرى نیز در همین زمینه نقل مى کند که شباهت زیادى به آنچه در بالا گفتیم دارد.
2 ـ «مجمع البیان»، جلد 7، صفحه 179، ذیل آیه مورد بحث.
3 ـ تفسیر «روح المعانى»، ذیل آیه مورد بحث.