آیات مختلف قرآن، سخن از چهار عبادت در مورد همه موجودات این جهان بزرگ مى گوید: تسبیح، حمد، سجده و نماز، در آیه مورد بحث سخن از «نماز» و «تسبیح» بود.
و در آیه 15 سوره «رعد» سخن از «سجود» عمومى است «وَ لِلّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ».
و در آیه 44 سوره «اسراء» سخن از تسبیح و حمد تمامى موجودات عالم هستى است «وَ إِنْ مِنْ شَیْء إِلاّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ».
درباره حقیقت «حمد» و «تسبیح» عمومى موجودات جهان، و تفسیرهاى گوناگونى که در این زمینه گفته شده است در ذیل آیه 44 سوره «اسراء» مشروحاً بحث کرده ایم که فشرده آن را در اینجا مى آوریم:
در اینجا دو تفسیر قابل توجه وجود دارد:
1 ـ تمامى ذرات این عالم اعم از آنچه آن را عاقل مى شماریم یا بى جان یا غیر عاقل، همه داراى نوعى درک و شعورند، و در عالم خود، تسبیح و حمد خدا مى گویند، هر چند ما قادر به درک آن نیستیم، شواهدى از آیات قرآن نیز براى این تفسیر اقامه شده است.
2 ـ منظور از تسبیح و حمد، همان چیزى است که ما آن را «زبان حال» مى نامیم، یعنى مجموعه نظام جهان هستى و اسرار شگفت انگیزى که در هر یک از موجودات این عالم نهفته است، با زبان بى زبانى، با صراحت و به طور آشکار از قدرت و عظمت خالق خود، و علم و حکمت بى انتهاى او سخن مى گویند، چرا که هر موجود بدیع و هر اثر شگفت انگیزى، حتى یک تابلو نفیس نقاشى یا یک قطعه شعر زیبا و نغز، حمد و تسبیح ابداع کننده خود مى گوید، یعنى از یکسو، صفات برجسته او را بیان مى دارد (حمد) و از سوى دیگر، عیب و نقص  را از او نفى مى کند (تسبیح) تا چه رسد به این جهان با عظمت و آن همه عجائب و شگفتى هاى بى پایانش.(1)
البته اگر جمله «یُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» به معنى تسبیح گفتن کسانى که در آسمان ها و زمین هستند بگیریم و ظاهر کلمه «مَنْ» را در ذوى العقول حفظ کنیم، «تسبیح» در اینجا به معنى اول خواهد بود که یک تسبیح آگاهانه و اختیارى است ولى لازمه این سخن آن است که براى پرندگان نیز چنین شعورى قائل باشیم; زیرا پرندگان در آیه فوق، در کنار «مَنْ فِی السَّماواتِ» قرار گرفته اند، البته این موضوع عجیب نیست; زیرا در بعضى دیگر از آیات قرآن چنین درکى براى بعضى از پرندگان آمده است.(2)

1 ـ براى شرح بیشتر به جلد 12 تفسیر «نمونه»، صفحه 133 به بعد مراجعه فرمائید.
2 ـ به تفسیرى که در ذیل آیه 38 سوره «انعام»، جلد 5 صفحه 221 آوردیم، مراجعه فرمائید.